Uchwała XXXIV/372/2014
Rady Gminy Stężyca
z dnia 17 czerwca 2014 r.
w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Stężyca na lata 2014 - 2017
Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. t.j. z 2013 r. poz. 594 z późn. zm.) oraz art. 87 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162 poz. 1568 z późn. zm.) uchwala się, co następuje:
§ 1
Przyjmuje się Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Stężyca na lata 2014–2017 zaopiniowany pozytywnie przez Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, stanowiący załącznik do niniejszej uchwały.
§ 2
Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi.
§ 3
Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni po ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Pomorskiego.
1
Przewodniczący Rady Gminy Stężyca
Stefan Literski do-prawej podpis
Załącznik 1
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY STĘŻYCA |NA LATA 2014-2017 [Podział strony (Orientacja pionowa)]
1
2
MAJ 2014 | |Opracowanie mgr Teresa Romanowska - Kasperkiewicz
3
|
4
[Podział strony] SPIS TREŚCI:
1. Wstęp
2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce
5
3.1. Obowiązek sporządzania programów opieki nad zabytkami
6
3.2. Definicje
7
3.3. Sposoby opieki nad zabytkami w świetle przepisów ustawy o ochronie zabytków opieki nad zabytkami
8
3.4. Opieka nad zabytkami jako zadanie własne gminy.
4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
9
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
10
4.2. Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004 –2013” i „Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020” z 2005 roku
11
4.3. Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 –2020.
12
4.4. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu.
5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa narodowego
13
5.1.  Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami
14
na poziomie gminy.
15
5.2. Charakterystyka i ocena zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa krajobrazu kulturowego i dziedzictwa niematerialnego Gminy Stężyca.
16
5.3. Zabytki gminy Stężyca ujęte w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków.
17
5.4. Ewidencja zabytków gminy Stężyca - wykaz kart adresowych
18
5.5. Zabytki nieruchome gminy Stężyca wpisane do Rejestru Pomorskiego
19
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (zabytki objęte formami prawnymi ochrony).
20
5.6. Zabytki ruchome gminy Stężyca wpisane do Rejestru Pomorskiego
21
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
22
5.7. Zabytki i obszary wpisane do Rejestru Zabytków Archeologicznych- nieruchomych
6. Ocena dziedzictwa kulturowego gminy Stężyca. Analiza szans i zagrożeń.
7. Założenia programowe - priorytety i kierunki działań - zadania.
8. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami.
9. Źródła finansowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami.
10. Podsumowanie - sposoby realizacja zadań z zakresu ochrony zabytków w gminie Stężyca
23
[Podział strony]
1. WSTĘP
24
Przedmiotem niniejszego opracowania, w jej szerokim znaczeniu jest dziedzictwo kulturowe pozostające w granicach administracyjnych gminy Stężyca. Celem opracowania jest określenie podstawowych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami gminy Stężyca. Program Opieki nad Zabytkami ma za zadanie inicjować, wspierać i koordynować prace z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniać a także promować ochronę dziedzictwa kulturowego tego terenu. Jest on także podstawą współpracy między samorządem gminy a właścicielami obiektów zabytkowych oraz Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Rozwijanie współpracy w kolejnych latach powinno przynieść społeczności gminy Stężyca wymierne korzyści w zachowaniu dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń.
25
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003, Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami) nakłada na gminy obowiązek sporządzenia programu opieki nad zabytkami. Przyjęto wytyczne zawarte w poradniku metodycznym opracowanym przez Krajowy Ośrodek i Badań i Dokumentacji Zabytków pt. Gminny program opieki nad zabytkami. Poradnik Metodyczny- Warszawa 2008 r.
26
Podstawą do wykonania programu opieki nad zabytkami w gminie Stężyca było sporządzenie przede wszystkim, kart ewidencji zabytków na podstawie Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków, kart cmentarzy, kart rejestrowych Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku oraz własnego rozeznania o wartości obiektów.
27
Program opieki nad zabytkami jest dokumentem wymagającym cyklicznej aktualizacji. Ponieważ niniejsze opracowanie powstało jako pierwsze, powinno być istotnym punktem odniesienia dla programów powstających na kolejne okresy czteroletnie, z koniecznymi zmianami, które będą uwzględniać nowe uwarunkowania prawne i administracyjne oraz zmieniające się warunki gospodarcze i społeczne. Program opieki nad zabytkami jest dokumentem uzupełniającym w systemie planowania.
2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
28
Realizowanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów lokalnych. Zgodnie z brzmieniem art. 7 ust. 1 pkt 9
29
ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym ( t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 594) „zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy m.in. kultury (…), w tym (…) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”
1
Zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza program opieki nad zabytkami swojej gminy na okres 4 lat. Podstawowym celem jego jest:
1) Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
2) Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej,
3) Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania,
4) Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego,
5) Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami,
6) Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków,
7) Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.
3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE
30
3.1. Obowiązek sporządzania programów opieki nad zabytkami
31
Jak już wspomniano powyżej obowiązek sporządzania gminnych programów opieki nad zabytkami określa zapis art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami.).
32
Zgodnie z nim:
1) Zarząd województwa, powiatu lub wójt(burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami.
2) Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków.
3) Programy, o których mowa powyżej, ogłaszane są w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
4) Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.
33
3.2. Definicje
34
Istotną sprawą wydaje się przypomnienie w tym miejscu definicji związanych z ochroną zabytków. Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami szczegółowo określają definicje słownictwa dotyczące ochrony zabytków:
1) Zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową,
2) Zabytek nieruchomy - nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, których mowa w pkt. 1
3) Zabytek ruchomy – rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt. 1
4) Zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem
5) Instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami – instytucję kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami,
6) Prace konserwatorskie – działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań
7) Prace restauratorskie – działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie
8) Badania konserwatorskie – działania mające na celu rozpoznani historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów zastosowanych technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich
9) Badania architektoniczne – działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń
10) Badania archeologiczne – działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego
11) Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny – przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg
12) Historyczny zespół budowlany - powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi
13) Krajobraz kulturowy – przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze
14) Otoczenie – teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków, w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.
35
3.3. Sposoby opieki nad zabytkami w świetle przepisów ustawy o ochronie zabytków opieki nad zabytkami
1
Na podstawie art. 5, art. 6 ust.1 i art. 86 Konstytucji RP zabytki zostały objęte ochroną zadeklarowaną jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela. Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.).
36
Według zapisów art. 4 cytowanej ustawy ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej, działań mających na celu:
1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie,
2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków,
3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,
4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę,
5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,
6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
1
Zgodnie z art. 5 powyższej ustawy opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega w szczególności na zapewnieniu warunków:
1) naukowego badania i dokumentowania zabytku,
2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku
3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,
4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,
5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
37
W myśl art. 6 ustawy ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania:
1) zabytki nieruchome będące, w szczególności:
- krajobrazami kulturowymi,
- układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,
- dziełami architektury i budownictwa, dziełami budownictwa obronnego,
- obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi,
- cmentarzami,
- parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,
- miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji,
2) zabytki ruchome będące, w szczególności:
- dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,
- kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,
- numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,
- wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,
- materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997r. o bibliotekach ( t.j. Dz. U. z 2012 poz. 642 z późn. zm.),
- instrumentami muzycznymi,
- wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,
- przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji,
Artykuł 1
ustawy mówi również, iż ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. W ustawie znajdują się zapisy precyzujące formy ochrony zabytków.
Artykuł 2
ustawy stanowi, iż formami ochrony zabytków są:
1) wpis do rejestru zabytków,
2) uznanie za pomnik historii,
3) utworzenie parku kulturowego,
4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
38
Ponadto uregulowania dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajdują się m.in. w poniższych ustawach:
- ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. poz. 647 z późn. zm.),
- ustawie z dnia 7 lipca 1994 r.
- Prawo budowlane (tj. Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.),
- ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tj. Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.),
- ustawie z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturowej (tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 406).
39
3.4. Opieka nad zabytkami jako zadanie własne gminy:
40
Obowiązki gminy w analizowanym zakresie określają zarówno przepisy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.), jak również ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 594)
4. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
41
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
42
Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami są zbieżne z Gminnym Programem Opieki nad Zabytkami Gminy Stężyca. Cele te wymienione są w przedstawionych poniżej dokumentach:
43
Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2013-2016
44
Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2013-2016 jest dokumentem utworzonym na podstawie przepisów art. . 84 i 85 ust. 1 u.o.z. W Krajowym Programie dokonano diagnozy stanu ochrony zabytków w Polsce w trzech podstawowych płaszczyznach: organizacji i zadań organów ochrony zabytków w Polsce, stanu zachowania zabytków w Polsce, w tym roli i znaczenia rejestru zabytków oraz systemów informacji o zabytkach, komunikacji, porozumienia i współpracy w obszarze ochrony zabytków w Polsce. W oparciu o Diagnozę przeprowadzono analizę SWOT i w ścisłym powiązaniu z jej wynikami oraz w powiązaniu z celem 4 Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego (Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego) sformułowano cel główny Krajowego Programu: „wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków”.
45
Dla realizacji celu głównego opracowano trzy cele szczegółowe:
1) wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce,
2) wzmocnienie synergi i działania organów ochrony zabytków,
3) tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji, które z kolei realizowane będą w ramach szczegółowych zadań.
46
Dla wszystkich wymienionych w Krajowym Programie celów i zadań opracowano szczegółowy harmonogram realizacji wraz z planem finansowym programu. Dokument jest uzupełniony o projekt systemu wdrażania, monitoringu i ewaluacji oraz analizę ryzyka.
47
Istotnym rozwiązaniem, porządkującym zagadnienia przedstawione w Krajowym Programie i uwzględnionym na każdym etapie prac nad dokumentem, są zagadnienia horyzontalne: tematy wiodące, których problematyka została poruszona w co najmniej dwóch obszarach diagnozy oraz w celach szczegółowych. Są to:
a) podniesienie sprawności i skuteczności działań organów ochrony zabytków, w tym jakości merytorycznej decyzji administracyjnych (szkolenia, standaryzacja działań, itp.);
b) porządkowanie rejestru zabytków oraz stworzenie wiarygodnej metodologicznie diagnozy stanu zachowania zabytków nieruchomych;
c) zwiększenie uspołecznienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; budowanie przez organy ochrony zabytków partnerskich relacji z obywatelami, jak i propagowanie postaw współodpowiedzialności społecznej za zachowanie zabytków (współpraca z mediami, wykorzystywanie mediów elektronicznych, konkursy, itp.);
d) wdrożenie procesów kształtowania postawy krajobrazowej wśród organów ochrony zabytków;
e) zwiększenie zaangażowania samorządów, ze szczególnym uwzględnieniem gmin, w ochronę i opiekę nad zabytkami oraz wzmocnienie zaangażowania społecznego na rzecz ochrony zabytków, w tym propagowanie parków kulturowych (ich stanowienie jest władczą kompetencją rad gmin) jako skutecznej formy ochrony zabytków.
48
Zagadnienia horyzontalne nie tworzą dodatkowego poziomu w hierarchicznej strukturze dokumentu, zgodnie z jego podziałem na cel główny, cele szczegółowe i kierunki działania. W sposób istotny jednak wskazują zagadnienia priorytetowe w obszarze ochrony zabytków, przyjęte do realizacji do 2016 r.
49
Dokumentem, który powstał dziesięć lat temu i wymaga aktualizacji, ale jak na razie jest znaczący dla kwestii ochrony zabytków to: Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami z 2004r. opracowane przez zespół Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury pod kierunkiem prof. dr hab. Bogumiły Rouby, konserwatora dzieł sztuki. W Tezach znajduje się szereg zapisów mających istotny wpływ na niniejszy dokument. Należą do nich zapisy określające cele Programu i zasady ochrony konserwatorskiej. We wstępie do Tez określono główne cele programu, którymi jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Celem jest także stworzenie wykładni porządkującej sferę ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich:
1) zasady primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić),
2) zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych),
3) zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych),
4) zasady, zgodnie, z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco,
5) zasady czytelności i odróżnialności ingerencji,
6) zasady odwracalności metod i materiałów,
7) zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. Wymienione zasady dotyczą zarówno:
- konserwatorów
- pracowników urzędów,
- profesjonalnych konserwatorów
- restauratorów dzieł sztuki, konserwatorów architektów,
- urbanistów, budowlanych, archeologów, badaczy, właścicieli i użytkowników, w tym duchownych
- codziennych konserwatorów zabytkowych świątyń.
50
W rozdziale 2 ww dokumentu „Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami”, zagadnienia zostały opisane w sposób określający po pierwsze cel, a następnie kierunki działania. Dotyczy to w szczególności stanu zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych, stanu zabytków techniki, pomników historii, obiektów z Listy Dziedzictwa Światowego UNESCO (dla tych tematów wspólnym jest utworzenie krajowej ewidencji w systemie cyfrowym oraz monitoring stanu i sposobów wykorzystania), stanu służb konserwatorskich, stanu opieki nad zabytkami i wreszcie stanu uregulowań prawnych.
1
Rozdział 3 „Działania o charakterze systemowym” mówi o powiązaniu ochrony zabytków z polityką ekologiczną, dotyczącą ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa oraz
51
o wypracowaniu strategii ochrony dziedzictwa i wprowadzeniu jej do polityk sektorowych.
52
W rozdziale 4 „System finansowania” omówione są aspekty stworzenia sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej.
53
W rozdziale 5 „Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod działania” omówione jest:
- dokumentowanie poprzez tworzenie systemu stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach oraz stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji; wypracowanie spójnego systemu dokumentowania badań, stanu zachowania oraz określania i certyfikacji wartości zabytkowych, wspólnego dla wszystkich typów zabytków;
- monitorowanie poprzez gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa oraz ujednolicenie metod działań profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych.
1
Rozdział 6 „Kształcenie i edukacja”, porusza fundamentalne zagadnienie stałej pracy nad wzrostem świadomości, dotyczącym wartości dziedzictwa kulturowego i jego ochrony w życiu i prawidłowym funkcjonowaniu społeczeństwa.
54
W rozdziale 7 „Współpraca międzynarodowa” opisane są zagadnienia mające na celu wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie.
55
Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Stężyca jest zgodny z powyższymi strategicznymi celami polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
56
4.2. Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004 –2013” i „Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020” z 2005r.
57
Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” wynika z Narodowego Planu Rozwoju (uchwalonego ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. –Dz. U. Nr 116, poz. 1206 z późn. zm.). Służy on do wdrażania Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w sferze dotyczącej opieki nad zabytkami. Jako uzupełnienie tych dokumentów, funkcjonuje również Sektorowy Program Operacyjny „Rozwój Kultury i Zachowanie Dziedzictwa Kulturowego” przyjęty przez rząd we wrześniu 2005 roku.
58
Celem strategicznym Narodowego Programu Kultury jest intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. W przypadku Gminy Stężyca powyższy cel może być realizowany dzięki następującym celom cząstkowym:
- poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków,
- kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne,
- zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych.
59
Za cel strategiczny Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Kultury i Zachowanie Dziedzictwa Kulturowego przyjęto tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności i znaczenia kultury, jako czynnika rozwoju społeczno - ekonomicznego. Cel ten będzie realizowany między innymi poprzez wdrażanie priorytetów w zakresie:
- ochrony i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym,
- budowy i rozbudowy infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym,
- renowacji i konserwacji zabytków architektury
60
W kontekście Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stężyca istotne wydają się ostatnie z wymienionych działań. Celem realizacji działania jest zachowanie dla przyszłych pokoleń obiektów dziedzictwa kulturowego poprzez renowację, konserwację, a także zabezpieczenie przed zniszczeniem, kradzieżą.
61
W ramach działania do realizacji przewiduje się projekty infrastrukturalne o wartości powyżej 100 tys. euro. Wśród kwalifikujących się projektów są między innymi:
- konserwacja zabytków ruchomych, nie wchodzących w skład zasobów muzealnych, w tym wystroju i historycznego wyposażenia kościołów,
- zabezpieczenie przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych.
62
Beneficjentami Programu mogą być między innymi jednostki samorządu
63
terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, organizacje pozarządowe działające na zasadzie non - profit, kościoły i związki wyznaniowe. Bardzo ważnym dokumentem jest Raport z konsultacji społecznych Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 2013 - 2016. Zamieszczony na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (http://www.mkidn.gov.pl/media/docs/2013/KP.Raport_konsultacje_spoleczne.pdf) Projekt Krajowego programu stanowi wykonanie upoważnienia ustawowego, zawartego wart. 84 i 85 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Obowiązek opracowania Krajowego Programu przez Generalnego Konserwatora Zabytków wynika natomiast z przepisu art. 90 ust. 2 pkt 1 tej ustawy.
64
4.3. Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 -2020
65
Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Stężyca, w wielu punktach jest zbieżny z głównymi zadaniami Programu Operacyjnego Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 –2020 pod nazwą „Dziedzictwo kulturowe”, a w szczególności z priorytetem dotyczącym rewaloryzacji zabytków nieruchomych i ruchomych. Jego celem jest w szczególności:
- poprawa stanu zachowania zabytków,
- zwiększenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym także dziedzictwa archeologicznego),
- kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne niż kulturalne,
- zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki,
- poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji,
- zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę.
66
Beneficjentami Programu mogą być m.in. samorządowe instytucje kultury i jednostki samorządu terytorialnego. Zadania Programu będą realizowane poprzez rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych, realizowany bez udziału środków europejskich, dotyczący bezpośrednio:
- ochrony i zachowania krajobrazu kulturowego wsi,
- rewitalizacji, rewaloryzacji, konserwacji, renowacji, modernizacji i adaptacji na cele inne niż kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych, parków i ogrodów,
- rewaloryzacji i konserwacji zabytków budownictwa drewnianego,
- rewaloryzacji zabytkowych cmentarzy oraz renowacji, ochronie i zachowaniu miejsc pamięci i martyrologii,
- prowadzenia badań archeologicznych i zabezpieczenia zabytków archeologicznych,
- konserwacji zabytków ruchomych (nie wchodzących w skład zasobów muzealnych), w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia kościołów,
- dokumentowania zabytków (w tym badania naukowe i inwentaryzacja),
- zabezpieczenia przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych,
- ochrony zabytków na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego.
67
4.4. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu.
68
Jednym z ostatnich programów strategicznych dla województwa pomorskiego jest nowo powstały w marcu 2014r. Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020. Dla niniejszego programu opieki nad zabytkami, istotny jest dział poświęcony turystyce i kulturze.
69
Ważnym czynnikiem rozwoju dziedzictwa kulturowego, będącego świadectwem bogatych tradycji i tożsamości regionalnej jest dążenie do wzrostu atrakcyjności turystycznej województwa. Zasoby dziedzictwa kulturowego tworzą ogromne i ciągle jeszcze słabo wykorzystane możliwości rozwojowe regionu. Podjęte w tym zakresie przedsięwzięcia przyczynią się do wzrostu roli kultury i turystyki jako czynnika stymulującego rozwój społeczno-gospodarczy województwa pomorskiego. Realizowane będą przedsięwzięcia, które mogą dotyczyć gminy Stężyca jak np.: modernizacja, rewaloryzacja, renowacja, konserwacja i adaptacja budynków i budowli i innych obiektów o znaczeniu historycznym a także zabezpieczenie obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek zagrożeń oraz poprawa dostępu do obiektów zabytkowych.
70
Istotnym też dla województwa pomorskiego a tym samym gminy Stężyca jest wspieranie i zachowanie walorów turystycznych poprzez realizowanie m.in. następujących przedsięwzięć m.in.: ochrona, rewaloryzacja i udostępnianie miejsc cennych przyrodniczo (np. szlaki turystyczne, ścieżki rowerowe, ścieżki dydaktyczne, punkty widokowe a także rewaloryzacja parków gminnych, podworskich oraz zabytkowych cmentarzy jak dóbr kultury). Dokument ten uwzględnia wyniki regionalnych konsultacji społecznych, postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko.
71
Bardziej długofalowym dokumentem jest „Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020” gdzie w rozdziale „Unikatowa oferta turystyczna i kulturalna” proponuje się wykorzystywanie w sposób racjonalny i efektywny walorów naturalnych, kulturalnych oraz dziedzictwa kulturowego regionu poprzez wzmocnienie wizerunku danego terenu oraz większą rozpoznawalność i spójność kluczowych regionalnych marek turystycznych i kulturalnych.
72
W Programie Opieki Nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011-2014 przyjętym w dniu 28 lutego 2011 r. Uchwałą nr 91/V/11 Sejmiku Województwa Pomorskiego omówiono także strategię rozwoju woj. pomorskiego, która określa sposób realizacji głównych celów rozwoju, wśród nich zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń. Zawiera cele gospodarcze, społeczne, kulturowe i ekologiczne ujmowane z ponadpokoleniowego punktu widzenia. W ramach prac nad strategią opracowana została diagnoza stanu rozwoju społeczno-gospodarczego województwa, która wskazała m.in. na wagę znaczenia wartości regionalnych: kultury i tożsamości, w tym na fakt, m.in. że: poczucie tożsamości regionalnej jest w województwie pomorskim zróżnicowane, a kultura i tradycja zajmują szczególne i trwałe miejsce w wartościach kulturowych regionu. Województwo pomorskie wyróżnia oryginalna wielokulturowość, stanowiąca mieszankę dziedzictwa polskiego (w tym kaszubskiego, kociewskiego i kresowego),hanzeatyckiego, pruskiego, ale również ukraińskiego, jej materialnym odzwierciedleniem są liczne zabytki i obiekty kulturalne. Istotne jest także dziedzictwo historii najnowszej. Ponadto województwo pomorskie posiada unikatowe i różnorodne zasoby przyrodnicze i krajobrazowe o dużym potencjale generującym ruch turystyczny.
73
Na poziomie powiatu istotnym jest opracowanie Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Kartuskiego 2006-2015, które powstało w 2006r. W interesującym nas temacie opieki nad zabytkami tego powiatu jest podkreślenie wartości krajobrazowych a tym samym turystycznych oraz unikatowej odrębności kulturowej tego regionu- Pojezierza Kaszubskiego. Podkreślono, że winna być kultywowana, bogata tradycja i kultura , jako niezwykle ważny czynnik wyróżniający powiat na tle jego otoczenia i jednocześnie przyciągający zainteresowanie zewnętrzne. Powiat kartuski posiada 71 obiektów wpisanych do Rejestru Pomorskiego Konserwatora Zabytków oraz 1475 obiektów w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków. Na terenie powiatu kartuskiego znajdują się obiekty o znaczeniu ponadregionalnym jak układ urbanistyczny Kartuz z XIX w., zespół dawnego klasztoru Kartuzów, tzw. Kartuzja Kaszubska z XIV w. w Kartuzach, zespół klasztorny Norbertanek z XIII\XIV w. w Żukowie, rezerwat archeologiczny kamiennych kręgów w Węsiorach. Większość obiektów na terenie powiatu o wartościach historycznych i kulturowych pochodzi z XIX w. i pierwszej połowy XXw. Oprócz założeń dworsko- parkowych, kościołów, budynków dworców czy dawnych zajazdów są to liczne murowane lub drewniane budynki mieszkalne wraz z gospodarczymi stanowiące dość jednorodne zagrody.
74
Dziedzictwo kulturowe to również wartości niematerialne jak język, muzyka, taniec, sztuka kulinarna czy też nazwy geograficzne. Wszystkie te elementy składają się na tradycję i kulturę regionu, w którym leży gmina Stężyca i powinny być ważnym elementem promocji.
5. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZIEDZICTWA NARODOWEGO
75
5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami na poziomie gminy.
76
Jednym z podstawowych dokumentów obowiązujących do dziś jest Strategia Rozwoju Gminy Stężyca powstała w 1999r. Opracowanie opierało się na wynikach dwudniowego seminarium, które odbyło się w dniach 29-30 października 99r. w Stężycy. Program został sformułowany na podstawie szeregu opracowań analitycznych, planistycznych i decyzyjnych w Gminie Stężyca.
77
Celem opracowania jest sformułowanie założeń strategii rozwoju gminy Stężyca w perspektywie do roku 2015. Przedmiotem opracowania jest diagnoza potencjału Gminy Stężyca, jej perspektywy rozwojowe wynikające z przewidywanego kształtowania się sytuacji w otoczeniu, wizja i cele strategiczne rozwoju Gminy oraz propozycje głównych przedsięwzięć strategicznych – programów do realizacji. Wydaje się, że większość z tych programów została zrealizowana. Głównymi problemami gminy Stężyca, 15 lat temu, gdy powstawała strategia rozwoju były:
- Brak aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego
- Poprawa jakości lokalnych dróg,
- Utylizacja odpadów stałych,
- Nielegalne obiekty rekreacyjne,
- Brak koncepcji rozwoju turystyki i usług około turystycznych,
- Zachowanie walorów przyrodniczo – krajobrazowych gminy,
- Brak spójnego procesu rozwijania kultury,
- Brak metod pozyskiwania środków na cele rozwoju kultury,
- Zapewnienie promocji gminy,
- Pozyskanie większej puli pieniędzy z turystyki do budżetu gminy,
- Osiągnięcie korzyści z tytułu istnienia Parku Krajobrazowego,
- Osiągnięcie wystarczającego poziomu infrastruktury dla turystyki,
- Uzyskanie wsparcia finansowego dla proekologicznych rozwiązań w infrastrukturze,
- Doprowadzenie do odpowiedniego stosowania i egzekwowania prawa wodnego,
- Sprawa własności jezior – przejęcie przez gminy,
- Usytuowanie w gminie szkolnictwa na poziomie średnim i możliwości dokształcenia się osób dorosłych,
- Oczyszczenie ścieków zrzucanych obecnie do wód powierzchniowych.
78
Jako cele strategiczne określono przede wszystkim:
- Wykonanie aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego,
- Zwiększenie liczby ludności,
- Częściowe odnowienie lasów i zalesienie nieużytków rolnych,
- Zmniejszanie ilości gospodarstw rolnych z małych na większe obszarowo,
- Zmniejszenie bezrobocia w związku z rozwojem turystyki i działalności gospodarczej,
- Wzrost lokalnych finansów spowodowanych rozwojem turystyki i gospodarki na terenie gminy,
- Główne kierunki rozwoju przedsiębiorczości to turystyka i agroturystyka,
- Głównymi źródłami dochodów mieszkańców będzie turystyka, handel, usługi i rolnictwo,
- Polepszenie stanu sieci i nawierzchni lokalnych dróg,
- Rozwój pozostałej infrastruktury zgodnie z założeniami strategii gminy.
79
Po 15 latach realizacji tego programu wydaje się, że rozwój gminy Stężyca w dużej mierze polepszył się, choć opieka nad zabytkami nie jest jeszcze dostateczna. Wiele punktów programu zostało zrealizowanych. Zwiększenie inwestycji na ochronę zabytków przyniosłoby wymierne, dodatkowe korzyści dla wizerunku gminy. Oczekuje się na nowy program rozwoju strategicznego gminy, który by w znaczący sposób brał pod uwagę ochronę zabytków tego terenu jak i kultury tego regionu szczególnie tradycji ogólnie pojętych Kaszub wraz z jego językiem.
80
Jednym z podstawowych dokumentów jest Program rozwoju Lokalnego Gminy Stężyca z 2004r. Opracowanie w sposób szczegółowy omawia sytuację społeczno- gospodarczą gminy w tym interesujące nas walory turystyczne a co za tym idzie, istniejące zabytki na tym terenie. Omówione jest szereg miejscowości tej gminy o wysokich wartościach kulturowych, stan ich zachowania jak i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej a także krajobrazu kulturowego tak istotnego pod względem turystycznym dla gminy Stężyca.
81
Innym bardzo istotnym dokumentem jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stężyca pochodzący z 2005r. Ważnym dla tego programu jest omówienie uwarunkowań wynikających ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony oraz uwarunkowań wynikające ze stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego. Dla programu ochrony zabytków gminy istotnym są uwarunkowania wynikające ze stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. W opracowaniu przedstawiono waloryzację miejscowości gminy Stężyca pod względem ich wartościach kulturowych jak i zagrożenia dla tych wartości. Jednym z wielu wytycznych studium jest m.in. zachowanie wartości historycznych gminy poprzez ochronę obiektów zabytkowych, ochronę wartości krajobrazowych oraz tradycji kulturowej. W studium określa się w szczególności:
- kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów
- obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przody, krajobrazu kulturowego
- obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej
82
Obecnie , w trakcie wykonania jest nowe studium. Polityka przestrzenna gminy opiera się na miejscowych planach zagospodarowania poszczególnych miejscowości, o których była mowa w powyższych rozdziałach w oparciu o powyżej omówione Studium.
83
5.2. Charakterystyka i ocena zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa krajobrazu kulturowego i dziedzictwa niematerialnego Gminy Stężyca.
84
Gmina Stężyca jest bardzo atrakcyjnie położonym terenem pod względem krajobrazowym (ukształtowanie terenu, bogactwo lasów i jezior). Jest ona położona w środkowej części województwa pomorskiego, w powiecie kartuskim centralnej części Pojezierza Kaszubskiego. Obejmuje najbardziej zróżnicowaną pod względem rzeźby, część obszaru Niżu Polskiego z pasmem wzgórz Szymbarskich i najwyższym szczytem: Wieżycą (329 m n.p.m.). Gmina Stężyca zajmuje południowo - zachodnią część Zespołu Jezior Raduńskich – jedne z najpiękniejszych krajobrazowo terenów rekreacyjnych Pojezierza Kaszubskiego. Zespół jezior raduńskich wchodzi w całości w obszar Kaszubskiego Parku Krajobrazowego. Gmina podzielona jest na 18 obrębów wiejskich: Stężyca, Borucino, Czaple, Gapowo, Stężycka Huta, Gołubie, Kamienica Szlachecka, Klukowa Huta, Łączyno, Łosienice, Niesiołowice, Nowa Wieś, Potuły, Pierszczewo, Sikorzyno, Szymbark, Zgorzałe i Żuromino. Ośrodkiem administracyjnym gminy jest Stężyca. Jest to gmina o charakterze rolniczym, z silnie rozwiniętą funkcją turystyczną oraz usługową. Na jej terenie występuje szereg zabytków archeologicznych, w tym cmentarzysko z epoki żelaza w Klukowej Hucie, cmentarzysko kurhanowe z epoki brązu w Niesiołowicach i grobów skrzynkowych w Borucinie oraz grodziska wczesnośredniowieczne w Kamienicy Szlacheckiej i Starych Czaplach. Blisko połowa terenu gminy objęta jest ochroną przyrody Kaszubskiego Parku Krajobrazowego, a pozostała część leży w jego otulinie. Na terenie gminy znajdują się dwa rezerwaty przyrody – „Ostrzycki Las” oraz „Wieżyca”. Pojezierze Kaszubskie stanowią ciąg moren czołowych, poprzecinane głębokimi rynnami z licznymi jeziorami. Oprócz znalezisk archeologicznych zachowały się też elementy średniowiecznej struktury osadniczej jak grodziska, układy ruralistyczne osad i założeń folwarcznych oraz trakty komunikacyjne a także obiekty architektoniczne w postaci chat, domów, obiektów usługowych i sakralnych. Powstanie wsi na obszarze gminy datuje się od przełomu XII i XIII wieku w wyniku rozwoju własności kościelnej, klasztornej i prywatnej. Wśród typów rozplanowania rozróżnia się wsie ulicowe (Borucino, Nowe Czaple) oraz placowe (Potuły, Stare Czaple, Szymbark). W wieku XVII powstały liczne osady pokutnicze, wokół których tworzyły się wsie i przysiółki. Na przełomie XIX i XX wieku powstało szereg rozproszonych kolonii i tzw. „wybudowań”. Ważny wpływ na rozwój sieci osadniczej miał historyczny układ komunikacyjny a zwłaszcza drogi: Gdańsk – Kościerzyna i Gdańsk – Kartuzy – Bytów. W poł. XX wieku powstała  linia kolejowa Gdynia – Bydgoszcz o charakterze trasy turystycznej, tzw. „trasa kaszubska”.
85
Zachowały się także liczne zagrody wiejskie (budynki mieszkalne i gospodarcze) tworzące zespoły, murowane z cegły jak i konstrukcji szkieletowej. Ważnymi obiektami sakralnymi na terenie gminy są kościoły w: Stężycy, Szymbarku i Wygodzie Łączyńskiej.
86
Gmina jest niezwykle atrakcyjna nie tylko pod względem krajobrazowym, ale także posiada takie atrakcje turystyczne jak wieża widokowa na szczycie najwyższego wzniesienia w Wieżycy, Ogród Botaniczny w Gołubiu, Muzeum najdłuższej deski oraz Muzeum Ciesielnictwa i Dom Sybiraka w Szymbarku, Dworek Wybickiego w Sikorzynie a także wyciągi narciarskie na zboczach wzniesienia w Wieżycy. W Gminnej Ewidencji Zabytków znalazły się wsie, które posiadają w swych zasobach ciekawe obiekty i których warto przedstawić zachowane wartości historyczne, kulturowe i krajobrazowe.
87
Borucino
88
Wieś lokowana na prawie polskim, w połowie XV w. Należała do komturstwa gdańskiego, komornictwa mirachowskiego. Była własnością rycerską do XVI w. kiedy to przeszła na własność szlachecką. Od 1648 r. właścicielami byli Borucki i Warzewski. Przed 1735 r. utrzymany był podział na dwie części szlacheckie, po 1816 r. w katastrze kontrybucyjnym wymieniona jako osada złożona z trzech części szlacheckich. Do około 1880 r. należała do Hojnego z Pępowa, potem stanowiła własność parafii ewangelickiej w Mirachowie, a następnie do parafii katolickiej w Stężycy.
89
Wieś o dużym potencjale krajobrazowym zachowała historyczny charakter wsi ulicowej o zabudowie obustronnej z wyjątkiem brzegu jeziora gdzie usytuowana jest zabudowa jednostronna. Wieś o dużych wartościach krajobrazowych. Obiektów zabytkowych we wsi pozostało niewiele. Jednym z nich jest kapliczka ceglana z 1925-26r. Zagrożeniem dla układu przestrzennego jest współczesna zabudowa, która zastępuję zabudowę historyczną.
90
Czapielski Młyn.
91
Wieś usytuowana jest między Jeziorem Bukrzno Duże a Jeziorem Ostrzyckim i przynależy administracyjnie do wsi Czaple. Jest znanym miejscem rekreacyjnym pozbawionym historycznej zabudowy. Na pd od wsi, na terenie lasu, w pobliżu drogi leśnej zachował się jedynie, mocno zaniedbany , niewielki cmentarz ewangelicki.
92
Czaple Stare (Stare Czaple)
93
W 1365 r. wieś wymieniana jest jako dobra rycerskie. W 1380 r. została zakupiona przez Johanna z Rusocina i podarowana klasztorowi w Kartuzach, który był jej właścicielem jeszcze w XVI w. Wieś była dzierżawiona. W 1734 r. została splądrowana przez oddziały kozackie. W 1823 r. nastąpiło upaństwowienie dóbr klasztornych a ziemię przekazano na własność chłopom.
94
Niewielka wieś niegdyś o układzie owalnicy wokół niewielkiego jeziora Buk zachowała częściowo prostopadły do brzegu jeziorka, układ działek wraz z drogą od str. pn i wsch. Na mapie Pomorza Gdańskiego z 1877r. widoczny dawny układ owalnicowy. Obecnie wieś rozbudowana wzdłuż drogi prowadzącej do większej wsi - Gołubia ze współczesną zabudową i zachowaną ceglaną kapliczką z pocz. XX w. Brzeg jeziora Buk obsadzony drzewami. Walory krajobrazowe wsi i jej najbliższego otoczenia oraz układ przestrzenny zostały zachowane i są czytelne. Jednak zagrożeniem dla środowiska kulturowego jest dekapitalizacja zabudowy noszącej cechy historyczne oraz nowo wznoszone budynki o przytłaczającej skali i cechach. Ma to niekorzystny wpływ na układ przestrzenny wsi.
95
Go ł ubie
96
Wieś usytuowana jest pomiędzy Jeziorami Patulskim i Dąbrowskim. W 1258 r. nadana przez Sambora II klasztorowi cystersów z Pelplina, w 1284 r. cały obszar wydzierżawiony został księżniczce Gertrudzie, od której zakupili go Krzyżacy. W 1432 r. wieś sprzedana została klasztorowi w Kartuzach, do tego czasu na prawie polskim. Na początku XVII w. wydzierżawiono ją rodzinie Kracht, później sprzedano część Feliksowi Konarskiemu. W 1614 r. klasztor znów przejął zarząd nad wsią. Wieś należała do parafii ewangelickiej w Szymbarku, od 1894 r. do kościoła w Stężycy. Katolicy należeli do parafii w Stężycy. Gołubie jest wsią ulicową o obustronnej zabudowie z młynem zlokalizowanym w środkowej części osady przy cieku wodnym. Przebieg głównej drogi, dzisiejsza ulica Sambora, został dostosowany do ukształtowania terenu i jest czytelny do dziś. Zachowała się część dawnej zabudowy, choć w zmienionej formie. Na uwagę zasługuje tu zagroda przy ul. Sambora II/3 gdzie jeden z budynków gospodarczych, chyba już jeden z ostatnich, posiada dach kryty słomą.
97
Ponadto zachował się zespół dworca kolejowego z budynkiem dworca oraz budynkami mieszkalnymi. Dworzec ten powstał w 1901r. w ramach budowy linii kolejowej między Kościerzyną a Kartuzami. Jest on jednym z niewielu dworców na tym terenie zachowanych w swym historycznym wyglądzie.
98
Nowa zabudowa wsi rozwinęła się po wojnie głównie po stronie dworca kolejowego co wpłynęło na zachowanie dawnego układu przestrzennego, niemniej następuje powolny zanik tradycyjnych form zabudowy, będących wynikiem licznych przebudów obiektów historycznych. Należy tez wspomnieć o Ogrodzie Botanicznym w Gołubiu, który jest dużą atrakcją turystyczną. Został on założony w 1971r na powierzchni ponad 2 ha, gdzie zgromadzono ponad 4 tys. takonów roślin naczyniowych pochodzących z różnych obszarów Ziemi. Zbiory roślinne podzielone są na 5 działów: ekologiczny, roślin leczniczych, roślin ozdobnych, arboretum i zadrzewienia. Ogród prowadzi działalność naukową, dydaktyczną i społeczną. Ma szeroką rzeszę zwiedzających i przyczynia się do popularyzacji wiedzy botanicznej m.in. gminy Stężyca.
99
Kamienica Szlachecka
100
Pierwsze wzmianki w źródłach o Kamienicy Szlacheckiej pojawiły się w XV wieku. Od 1906 należy do parafii we wsi Wygoda. Nazwa pochodzi od kaszubskiego słowa "kamińca" oznaczającego kamieniste miejsce. Zabudowa wsi została zmodernizowana- zachował się jedynie ceglany budynek mieszkalny z erklem a także kapliczka z pocz. XXw. jak i cmentarz poepidemiczny na pd –zach od wsi, oznaczony dziś metalowym krzyżem.
101
Klukowa Huta
102
Wieś położona na obrzeżach Kaszubskiego Parku Krajobrazowego na skrzyżowaniu dróg. Wieś parafialna notowana w źródłach od r. 1688 (z ksiąg ławniczych Kościerzyny), potem w 1749r. przeor kartuzów J. Schwengel odnotował Hutta Klukowa villa de nova radice czyli “wieś założona na nowym korzeniu” W XVII w. osada stanowiła własność szlachecką. W 1773r. kataster fryderycjański wymienia dzierżawcę, najemników oraz właścicieli dóbr Stanisława Wiecki i wdowę Wysocką. Pierwszy człon nazwy wsi pochodzi prawdopodobnie od nazwiska, drugi wskazuje, że wytwarzano tu węgiel drzewny, popiół oraz smołę. Na terenie gminy Stężyca istnieje wiele wsi mających w swej nazwie “huta” co świadczy o rozpowszechnieniu tego typu wsi. We wsi znajduje się dwór z końca XVIII w. który zachował swoją pierwotną bryłę.
103
Łączyno
104
Lokacja wsi na prawie polskim nastąpiła w połowie XV w. Należała ona do komturstwa gdańskiego, komornictwa mirachowskiego i była wtedy własnością rycerską. Od 2 poł. XVI w. stanowiła własność szlachecką. Do 1880 r. wieś należała do parafii ewangelickiej w Mirachowie a po 1890r. do parafii w Stężycy oraz do parafii katolickiej w Chmielnie, a następnie w Wygodzie. Łączyno jest wsią ulicową z zabudową obustronną i wydzielonym zespołem folwarku po drugiej stronie doliny. Droga wiejska prowadzi do jeziora gdzie zapewne znajdowała się przeprawa. W zabudowie zachowało się kilka budynków historycznych z nietynkowanej cegły, krytych dachami dwuspadowymi oraz pozostała kamienna nawierzchnia dróg wiejskich a także kamienne obudowy granic siedlisk.
105
Walory krajobrazowe i układ przestrzenny wsi został zachowany bez większych zmian jednak pojedyncze obiekty ulegają powolnej, niekorzystnej przemianie. Pozytywnym przykładem jest wykorzystanie jednego z budynków na cele letniskowe, jednak nowa zabudowa w starszej części nie nawiązują do tradycyjnego budownictwa z tego regionu. Wieś położona jest na uboczu w pobliżu jezior Łączyńskiego i Raduńskiego Dolnego. Przez wieś prowadzi Szlak Wzgórz Szymbarskich. We wsi zachował się ceglany budynek dawnej szkoły i urokliwa kapliczka z 2 poł. XIX w.
106
Nowa Sikorska Huta
107
Nowa Sikorska Huta, wymieniona po raz pierwszy przez opata kartuzów J. Schwengla. Księgi ławnicze Kościerzyny notują Sikorską Hutę od 1687. Nazwa sugeruje, że produkowano tu węgiel drzewny oraz smołę. Źródła historyczne wprost o tym nie mówią, jest to jednak wniosek analogiczny do innych licznych Hut na Pomorzu i na Kaszubach. Jest to niewielka osada składająca się z kilku nieciekawych architektonicznie rozrzuconych domostw, usytuowana na uboczu, w pobliżu Gołubia. Na uwagę zasługuje tu, bardzo zaniedbany cmentarz poewangielicki usytuowany w lesie przy leśnym trakcie, na dość znacznym obszarze.
108
Nowa Wieś
109
Położona w pobliżu Klukowej Huty. Po raz pierwszy nazwa pojawia się w 1710 r. w wizytacji bpa Szaniawskiego. W 1773r wymienieni są z nazwiska sołtysi, gburowie i najemcy. Nazwa „Nowa Wieś” pojawia się jako przeciwieństwo starej Stężycy czy też Klukowej Huty. Układ ruralistyczny wsi jest dość czytelny. Jest to niewielka wieś placowa typu owalnicowego z zachowanym układem dróg i rozmieszczeniem siedlisk o regularnej zabudowie. Niestety obiekty ulegają degradacji jak np. jeden z najstarszych domów konstrukcji szkieletowej na terenie gminy. Chlubnym przykładem jest inny dom także konstrukcji szkieletowej, który został odbudowany w swej pierwotnej formie.
110
Pierszczewo
111
W XIII w. osada ta należała do ziemi Pirsna. W 1284 r. została darowana przez Mestwina swojej ciotce Gertrudzie. W 1311 r. przyłączono Pierszczewo do wójtostwa tczewskiego. Pomiędzy 1347 a 1350 r. mistrz Henryk Dusemer wystawił dla osady przywilej z prawem magdeburskim. W 2 poł. XVI w. stanowiła własność szlachecką (trzech Pierszczewskich). Wieś należała do parafii ewangelickiej w Szmbarku i katolickiej w Stężycy.
112
Wieś o charakterze ulicowym z częściowo zachowanymi siedliskami i układem drożnym oraz brukowanymi nawierzchniami wraz z kamiennymi obmurowaniami skarp i granic siedlisk. Jedynym obiektem użyteczności publicznej jest budynek szkoły wzniesiony według typowego projektu z pocz. XX w. Zachowała się także ceglana kapliczka z pocz. XXw. pozostałe obiekty zostały znacznie przebudowane tracąc swoje historyczne wartości. Wieś zachowała walory krajobrazowe - położona jest nad Jeziorem Patulskim.
113
Potuły
114
W XIII w osada ta należała do ziemi Pirsna. W 1284 r. została darowana przez Mestwina swojej ciotce Gertrudzie. W 1311 r. przyłączono Pierszczewo do wójtostwa tczewskiego. W XIV w. była własnością szlachty kaszubskiej na prawie polskim, od 2 połowy XIV w. przeszła na prawo magdeburskie. W 1472 r. wieś stała się własnością klasztoru kartuzów, a od 1564 r. opustoszała. W 1591 r. Przechodzi w posiadanie starosty Demetriusa Wejhera i jest wydzierżawiona gburom z Gołubia. Po wojnie trzynastoletniej wieś powtórnie opustoszała. W 1616 r. została ponownie osadzona przez Wejhera. Wieś należała do parafii ewangelickiej w Szymbarku i katolickiej w Goręczynie. Zachowała czytelny układ małej wsi placowej typu owalnica, obecnie z dwoma zbiornikami wodnymi w centrum niezabudowanego placu. Wokół obszerne działki z zabudową tracącą wartości historyczne poprzez znaczne przebudowania. Zachowało się kilka domów ceglanych z erklem oraz mocno zaniedbany, opuszczony cmentarz poewangielicki na wsch. od wsi, przy dawnej drodze do Szymbarka.
115
Sikorzyno
116
Jest to niewielka osada słynąca głównie z dworu Wybickich, który to dwór był gniazdem rodowym twórcy Hymnu Narodowego.
117
Od XVII wieku Sikorzyno należało do zasłużonego rodu Wibickich. Jeden z nich Bartłomiej Wibicki będąc wójtem klasztoru Kartuzów w Kartuzach, rozstrzygał spór o posiadłości ziemskie pomiędzy Sikorskimi a inną rodziną pomorską. Rozstrzygnięcie było korzystne dla Wybickich i w ten sposób Wibiccy stali się właścicielami Sikorzyna. Maciej Wybicki, stryj Józefa, wzniósł w 1751 r. starszą część dworu. W czasach pruskich obiekt rozbudowany o nowe skrzydło.
118
Żył tu i tworzył Józef Wibicki twórca „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech (1797), która jako „Mazurek Dąbrowkiego” stała się od lat 1926-1927 hymnem Narodowym Polski.
119
Po ostatniej wojnie dwór popadał w ruinę. Odrestaurowany w latach 1998-2008, mieści część mieszkalną i udostępnianą muzealną, prezentującą charakter szlacheckiego domostwa. Podczas budowy dworu barokowego, założono ogród poszerzony w XIX w. o część pn. z układem wodnym. Od wiejskiej drogi jest on oddzielony kamiennym murem i szpalerem lip. Nowi właściciele w 2008r. poszerzyli ogród o zielony labirynt. Dwór jest atrakcją gminy w okresie letnim udostępniany turystom.
120
Stężyca
121
Wieś o dwóch członach własnościowych. Wieś chłopska w 1381r. należała do wójtostwa mirachowskiego, na prawie polskim. Wieś szlachecka, w połowie XV wieku należała do komturstwa gdańskiego, komornictwa mirachowskiego. W roku 1458 dobra stężyckie otrzymuje rajca gdański J. V. Beke. W roku 1648 należała do Łaszewskich, notowanych tu jeszcze w 1765r. W 1780r. dziedzicem był Jan Lewald Jezierski, a w 1848r. Osterroth. Od XIII wieku Stężyca była wsią parafialną a parafia ewangelicka założona została w końcu XIX wieku. Wieś o układzie placowo - ulicowym z kościołem zlokalizowanym na placu, na rzece rozdzielającej dwie części wsi zlokalizowany był młyn wodny.
122
Kościół katolicki pw. Św. Katarzyny, powstały w latach 1701-1706 jest znaczną dominantą wsi w przeciwieństwie do nieużytkowanego dziś kościóła ewangielickieg (1890-1907r) usytuowanego niegdyś na zach skraju wsi. Stężyca od końca XIXw. nabierała charakteru miejskiego o czym świadczą powstające murowane domy. Obok nich zachowała się też w niewielkim stopniu zabudowa kostrukcji szkieletowej (ul. Sobieskiego13).
123
Układ przestrzenny Stężycy został zachowany z czytelnym podziałem na dwie części własnościowe. Nowo narastająca zabudowa wsi wokół Jeziora Stężyckiego przy drodze do Gołubia, Zgorzałego i Borucina prowadzi do zatarcia pierwotnego charakteru wsi. Następuje powolny proces zaniku historycznej zabudowy wsi poprzez modernizację starych obiektów i wprowadzenie nowej zabudowy. Przykładem zniszczenia walorów historycznych jest przelicowanie wieży kościoła katolickiego współczesnym klinkierem. Kościół ewangelicki pozostaje nie użytkowany. Teren dawnego cmentarza ewangelickiego został zupełnie zdewastowany.
124
Środowisko kulturowe wsi ulega powolnej degradacji co spowodowane jest znaczną rozbudową wsi prowadzącą do zniszczenia pierwotnego układu przestrzennego. Towarzyszy temu powolne zanikanie wartościowych elementów budownictwa historycznego.
125
Obecnie Stężyca jest ośrodkiem administracyjnym gminy.
126
Szymbark
127
Wieś powstała w XVII w. na terenach objętych wcześniejszym osadnictwem, ale później spustoszonych. W 1605 r. postawiono drewniany kościół. Powtórnie wieś lokowana w 1610 r. przez starostę Wejhera wraz ze sprowadzeniem do opuszczonej wsi kolonistów niemieckich. Ziemie te należały do zakonu kartuzów. Do końca ostatniej wojny większość mieszkańców stanowili Niemcy. Za ich czasów działał tu hotel z restauracją "Pod Wieżycą", obecny budynek Kaszubskiego Uniwersytetu Ludowego. Na miejscu starego kościoła powstał nowy. Wybudowano w 1882 neoromański, protestancki (do 1928r.), kościół (istniejący do dziś) z cmentarzem na zachodnim krańcu wsi (pod lasem). W obecnej restauracji "Pod Wieżą" mieściła się kaplica katolików. Koło wspomnianego wcześniej cmentarza znajduje się pomnik 10-ciu mieszkańców wsi zabitych przez nazistów w 1944r. Układ dużej wsi placowej typu owalnica wraz z kościołem oraz stawem, został zachowany do dziś wraz częściową zabudową wsi. Jedynie cmentarz poewangielicki usytuowany od str. wsch. przy wjeździe do wsi, w przeciwieństwie do cmentarza katolickiego, jest mocno zaniedbany.
128
Wygoda Łączyńska
129
Pierwotnie osada była z folwarkiem związana z Łączynem, który od 1381 r. za czasów krzyżackich był stolicą wójtostwa mirachowskiego.
130
Wieś cechują unikalne na tym obszarze wartości materialne powstałe w wyniku utworzenia tu parafii katolickiej waz z całym zespołem zabudowań w 1906 r. z inicjatywy księdza Józefa Szotowskiego. Głównym obiektem jest kościół p.w. św. Józefa, neobarokowy z czerwonej cegły z białym detalem architektonicznym wykonanym w tynku z starannie zaaranżowanym placem wokół. Towarzyszy mu plebania, organistówka, kaplica pogrzebowa. Budynki to dzieło kolońskiego architekta Fritza Kunsta. W skład zespołu wchodzi jeszcze cmentarz katolicki otoczony murem z nakrytą daszkiem bramą.
131
Układ przestrzennych wsi został zachowany bez większych przekształceń, wraz z zabudową historyczną. Kościół wraz z plebanią i pozostałymi budynkami towarzyszącymi jest w bardzo dobrym stanie jednak pojedyncze obiekty wsi zostały już rozebrane lub też przekształcone.
132
Zagrożeniem środowiska kulturowego są nowo wznoszone obiekty uzupełniające dawną zabudowę zupełnie obce miejscowej tradycji.
133
Zgorzałe
134
Wieś położona jest w bliskości Stężycy. Walorem Zgorzałego jest przepiękny położenie. Wieś otoczona jest lasami, położona na brzegu jeziora Raduńskiego Górnego. Nazwa wsi pochodzi od słowa "gorzeć", odzwierciedla kilkukrotne pożary wsi. We wsi zachował się w dobrym stanie dom ceglany z erklem oraz dom konstrukcji szkieletowej - jeden z niewielu na terenie gminy Stężyca.
135
Walory krajobrazowe gminy.
136
Gmina Stężyca jest położona na terenach o wybitnych walorach krajobrazowych i jest niezwykle popularna pod względem turystycznym. Na jej terenie znajduję się obszary i obiekty chronione na podstawie przepisów szczególnych.
137
Są to:
a) rezerwat przyrody "Ostrzycki Las"
138
o powierzchni 55,13ha został utworzony w 1960 roku. Rezerwat obejmuje fragmenty stoku rynny Jeziora Ostrzyckiego. W rezerwacie chronione są przede wszystkim występujące na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego zespoły lasów bukowych a z flory ogromnie bogate siedliska storczyków i jedyne w województwie pomorskim stanowisko obuwniaka.
b) Rezerwat przyrody "Szczyt Wieżyca"o powierzchni 33,59ha utworzono w 1962 roku. Obejmuje wierzchowinę i znaczną część stoków najwyżej wyniesionych na Niżu Środkowoeuropejskim. Są one w całości zalesione, a panującym zbiorowiskiem leśnym jest buki.
c) Kaszubski Park Krajobrazowy wraz z otuliną na terenie gminy Stężyca zajmuje powierzchnię około 7291 ha. Kaszubski Park Krajobrazowy obejmuje zachodnią część gminy, najbardziej zróżnicowaną morfologicznie, gdzie obok pagórków i wzgórz morenowych występują głęboko rynny subglacjalne (Rynna Ostrzycko - Goręczyńska, Wieżycka i Rątowska). Ponadlokalne i ponadregionalne wartości przyrodnicze obszaru Pojezierza Kaszubskiego zostały potwierdzone zakwalifikowaniem tego terenu do krajowej sieci ekologicznej ECONET opracowanej w ramach europejskiego programu Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody - IUCN. Obszar Pojezierza Kaszubskiego stanowi obszar o znaczeniu międzynarodowym charakteryzujący się wysokim stopniem różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz korzystnymi uwarunkowaniami przestrzennymi dla zachowania siedlisk i ostoi gatunków o znaczeniu krajowym i europejskim. Jeziora Raduńsko - Ostrzyckie stanowią jedną z ostoi przyrody, których ochrona jest szczególnie istotna dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy. Według projektu "Koncepcja sieci NATURA 2000 w Polsce" Jeziora Raduńsko - Ostrzyckie jako teren o wybitnych walorach krajobrazowych, bogatej florze z licznymi gatunkami rzadkimi i zagrożonymi znalazły się wśród obszarów proponowanych do włączenia do europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000.
d) Gowidliński Obszary Chronionego Krajobrazu na terenie gminy zajmujące łącznie powierzchnię około 325 ha. Obszar obejmuje rynny jezior Gowidlińskiego, Mausz i Węgorzyno oraz ich wysoczyznowe otoczenie. Oprócz jezior w tym obrębie występuje znaczna liczba innych zbiorników wodnych, wyjątkowo urozmaicona rzeźba terenu i znaczna lesistość.
e) Zespoły przyrodniczo – krajobrazowe "Dolina Łeby", "Rynna Raduńska" oraz "Rynna Dąbrowsko - Ostrzycka"leżące na terenie na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego. Głównym celem ich ochrony to: zachowanie ciągłości przestrzennej struktur przyrodniczo - krajobrazowych o szczególnym znaczeniu dla funkcjonowania przyrody i dla identyfikacji jego specyfiki krajobrazowej, w tym rewaloryzacja i ochrona krajobrazu rynien jeziornych, obejmujących różnorodne struktury przyrodnicze oraz walory kulturowe, ochrona lęgowisk ptaków wodno - błotnych oraz przywrócenie ładu przestrzennego zdewastowanego krajobrazu osadniczo - rekreacyjnego.
f) Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy Rynna Raduńska
g) Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy Rynna Dąbrowsko – Ostrzycka.
139
Na obszarze gminy Stężyca ochroną prawną objętych jest 26 pomników przyrody (w tym 22 drzewa, 2 grupy drzew i 2 głazy), które znajdują się w Rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody.
140
Ważnym elementem krajobrazowym gminy Stężyca są jeziora, rzeki a także mokradła. Centralna i południowa część gminy należy do dorzecza Raduni, część południowo - wschodnia do dorzecza Wierzycy, część północno - zachodnia do dorzecza Słupi, a część południowo - zachodnia do dorzecza Wdy.
141
Drugim najważniejszym elementem hydrograficznym gminy są jeziora. Należą do nich: Stężyckie, Raduńskie Górne (najgłębsze-43m) i Dolne (na granicy gminy), Lubowisko, Patulskie, Dąbrowskie, Ostrzyckie, Bukrzyno Duże i Małe oraz Zamkowisko Duża i Małe, Żuromińskie, Boruckie, Kniewo, Kamionko i Sołeckie a także małe jeziora Glinno i Szewinko. Największa liczba małych oczek wodnych znajduje się w północno - zachodniej części gminy. Mokradła występują przede wszystkim dolinie Czystej Wody.
142
Ten zwarty system jezior i rzek przyczynił się do powstania szlaku wodnego pod nazwą „Kółko Raduńskie”, którego długość wynosi około 40 km i jest bardzo atrakcyjnym miejscem dla spływów kajakowych i uprawiana sportów wodnych. Kółko Raduńskie - są to połączone w nieregularne koło jeziora przypominające kształtem naszyjnik. Jest to ponad 25 zbiorników wodnych w systemie rynien polodowcowych w całości położonych na obszarze Kaszubskiego Parku Krajobrazowego. Nie wysiadając prawie z kajaka, można opłynąć cały opisany teren.
143
Obszar gminy Stężyca wyróżnia, bardzo charakterystyczny dla tego terenu folklorem kaszubskim rozciągającym się od Pomorza Gdańskiego aż po Bory Tucholskie. Kultywowany jest tu język kaszubski, prześladowany w okresie germanizacji tego regionu jak i tępiony za czasów komunistycznych. Język ten jest nauczany w niektórych szkołach gminy. Również nazwy geograficzne na tablicach informacyjnych poszczególnych miejscowości są dwujęzyczne (polski i kaszubski).
144
Kaszubi w odróżnieniu od mieszkańców innych regionów, mogą pochwalić się literaturą we własnym języku. Pierwszym Kaszubem piszącym w rodzimym języku był Florian Ceynowa (1817-1881). Jeszcze, za jego życia narodził się inny znany autor dzieł kaszubskich Hieronim Derdowski (1817-1881). Hieronim jako wybitny pisarz i poeta przyczynił się do powstania nieoficjalnego hymnu kaszubskiego „Mazurek Kaszubski”.  Równie ważnymi postaciami literatury kaszubskiej byli Aleksander Majkowski (1876-1938), lekarz i działacz kaszubski oraz Bernard Sychta (1907-1982), ksiądz z Sierakowic, badacz języka i folkloru kaszubskiego
145
Na uwagę zasługuje tu haft kaszubski wyróżniający się kolorystką jak i motywami roślinnymi także muzyka i tańce kaszubskie, które wykonuje się właśnie w bogato haftowanych strojach. Kaszubi stosunkowo szybko przestali używać strojów ludowych, stało się to już w XIX wieku. Nie mniej Kaszubi mieli kilka różnych strojów w zależności od wykonywanej pracy. Inny ubiór nosił rolnik a inny rybak. Dziś kaszubskie zespoły pieśni i tańca prezentują jedynie świąteczną formę stroju kaszubskiego a ich występy są atrakcją tego regionu i przyciągają rzesze turystów.
146
Charakterystyczna dla tego regionu jest także kuchnia kaszubska stosowana nie tylko w prywatnych domach, ale także w licznych restauracjach, przyciągająca licznych turystów i mieszkańców pobliskiego Trójmiasta.
147
5.3. ZABYTKI G MINY S TĘŻYCA UJĘTE W  W OJEWÓDZKIEJ E WIDENCJI Z ABYTKÓW.
LP POWIAT GMINA MIEJSCOWOŚĆ ULICA NR OBIEKT
1 kartuski Stężyca Borucino 33 dom mieszkalny
2 kartuski Stężyca Gołubie Młyńska 5 młyn
3 kartuski Stężyca Gołubie Sambora 14 dom mieszkalny
4 kartuski Stężyca Gołubie Sambora 17 d. szkoła
5 kartuski Stężyca Gołubie 26 dom mieszkalny
6 kartuski Stężyca Kamienica Szlachecka 44 dom mieszkalny
7 kartuski Stężyca Kamienica Szlachecka kapliczka Matki Boskiej
8 kartuski Stężyca Łączyno kapliczka Matki Boskiej
9 kartuski Stężyca Sikorzyno dwór
10 kartuski Stężyca Stężyca 9 Marca 7 d.2 dom mieszkalny
11 kartuski Stężyca Stężyca 9 Marca 9 kościół ewangelicki
12 kartuski Stężyca Stężyca Jana III Sobieskiego 10 dom mieszkalny
13 kartuski Stężyca Stężyca Jana III Sobieskiego kościół parafialny p.w. Św. Katarzyny Aleksandryjskiej
14 kartuski Stężyca Stężyca Kartuska 25 dom - d.MO
15 kartuski Stężyca Stężyca Majkowskiego 3 d. |87 dom mieszkalny
16 kartuski Stężyca Stężyca Polna 2 dom mieszkalny
17 kartuski Stężyca Szymbark Szkolna szkoła
18 kartuski Stężyca Szymbark 6 plebania
19 kartuski Stężyca Szymbark 6 bud. gosp. przy plebanii
20 kartuski Stężyca Szymbark 52 dom mieszkalny-poczta
| |21 kartuski Stężyca Szymbark kościół paraf. św. Teresy od Dzieciątka Jezus
22 kartuski Stężyca Wygoda Łączyńska 20 kościół parafialny p.w. św. Józefa
23 kartuski Stężyca Wygoda Łączyńska 20 bud. gosp. przy plebanii
24 kartuski Stężyca Wygoda Łączyńska 21 dom mieszkalny - organistówka
25 kartuski Stężyca Zgorzałe Ks. Lubińskiego 6 dom mieszkalny
148
W Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków gminy Stężyca znajduje się 25 obiektów. Po weryfikacji w terenie uznano, że należy powiększyć ilość zabytkowych obiektów do 81. Stanowią one dziedzictwo kulturowe tego terenu. Wykonano więc dodatkowo 56 szt. kart więcej łącznie z zabytkami nieruchomymi gminy Stężyca wpisanymi do Rejestru Zabytków Wojewódzkiego Pomorskiego Konserwatora Zabytków – co wykazano poniżej
149
5.4. EWIDENCJA ZABYTKÓW GMINY STEŻYCA - WYKAZ KART ADRESOWYCH
LP MIEJSCOWOŚĆ ULICA NR OBIEKT NR DZIAŁKI REJESTR ZABYTKÓW
1 Borucino Kapliczka 168
2 Borucino 12 Budynek mieszkalny 147/1
3 Borucino 33 Budynek mieszkalny 151
4 Czapielski Młyn Skrzyżowanie za wsią Cmentarz ewangelicki 34/2
5 Gapowo 26 Folwark z budynkiemgospodarczym 253/1
6 Gapowo 26 Dwór 253/1
7 Gołubie Układ ruralistyczny
8 Gołubie Skrzyżowanie ul. Sambora II i św. Antoniego Kapliczka 75/1
9 Gołubie Dworcowa 1 Budynek dworca kolejowego 160/7
10 Gołubie Dworcowa 2 Kolejowy budynek mieszkalny z gołębnikiem 160/6
11 Gołubie Młyńska 7 Młyn ze śluzą 124/2
12 Gołubie Sambora II 3 Budynek gospodarczy 116
13 Gołubie Sambora II 14 Budynek mieszkalny 104/8
14 Gołubie Sambora II 17 d. szkoła 132/3
15 Gołubie Sambora II 22d. 26 Budynek mieszkalny 150/10
16 Gołubie Św. Antoniego 1 Budynek mieszkalny 88/1
17 Kamienica Szlachecka Skrzyżowanie ul. Długieji Spacerowej kapliczka 560/1
18 Kamienica Szlachecka Długa 10 Budynek mieszkalny 560/1
19 Kamienica Szlachecka Zalesione wzgórze na pd-zach od wsi Cmentarz poepidemiczny 110/1
20 Klukowa Huta Lipowa 1 dwór 386/6
21 Łączyno kapliczka 222/6
22 Łączyno 4 Szkoła ob. mieszkalny 223/5
23 Łączyno 36 Budynek mieszkalny 139
24 Nowa Sikorska Huta Cmentarzpoewangelicki 40
25 Nowa Wieś Układ ruralistyczny
26 Nowa Wieś 6 d. 9 Budynek mieszkalny 136
27 Nowa Wieś 8 Budynek mieszkalny 233/13
28 Nowa Wieś 25 Budynek mieszkalny 210
29 Pierszczewo 44 Szkoła ob. siedziba fundacji 103
30 Pierszczewo 41d. 16 Budynek mieszkalny 124
31 Pierszczewo Kapliczka 108
32 Potuły Układ ruralis
33 Potuły Cmentarz poewangelicki 57
34 Potuły Jeziorna 1 Budynek mieszkalny 68/10
35 Potuły Jeziorna 19 Budynek mieszkalny 80
36 Potuły Jeziorna 24 Budynek mieszkalny 48
37 Sikorzyno 39 a dwór 102/6 Nr 1555 Decyzja z dnia13.07.1995r.
38 Sikorzyno 39 a park 102/6 Nr 1555 Decyzja z dnia13.07.1995r.
39 Stare Czaple kapliczka 45
40 Stare Czaple Układ ruralistyczny
41 Stężyca Układ ruralistyczny
42 Stężyca 9 Marca 7 pastorówka ob. Urząd Gminy 599
43 Stężyca 9 Marca 13 Kościół ewangelicki 602/2 Nr 1120 Decyzja z dnia 10.06.1986 r.
44 Stężyca Róg Ul. 9 Marca i Sobieskiego kapliczka 61/7
45 Stężyca Sobieskiego 3 Budynek mieszkalny 547/2
46 Stężyca Sobieskiego 3 Budynek gospodarczy 547/2
47 Stężyca Sobieskiego 8 Budynek mieszkalny 591
48 Stężyca Sobieskiego 10 Bud.mieszk. 522
49 Stężyca Sobieskiego 13 Budynekmieszkalny 541/4
50 Stężyca Sobieskiego 15 Budynek mieszk-handl. 523
51 Stężyca Sobieskiego 16 Kościół paraf. p.w. Katarzyny Aleksandryjskiej 254 Nr 254 Decyzja z dnia 02.12.1961 r.
52 Stężyca Sobieskiego Cmentarz katolicki 495, 496, 497, 498/1, 653/5
53 Stężyca Kartuska 16 Budynek mieszkalny 577/1
54 Stężyca Kartuska 27d. 25 Budynek siedziby policji 554/2
55 Stężyca Majkowskiego 3 Budynek mieszkalny 533/4
56 Stężyca Polna 2 Budynek mieszkalny 595
57 Stężycka Huta kapliczka 74
58 Szymbark Układ ruralistyczny
59 Szymbark Długa 14 Kościół p.w. św. Teresy 90/1
60 Szymbark Długa 18 Plebania 91/1
61 Szymbark Długa 18 Budynek gospodarczy 91/1
62 Szymbark Skrzyżowanieul. Długiej i Sportowej Kapliczka 98/1
63 Szymbark Długa 25 Szkoła ob. biblioteka 135
64 Szymbark Zakładników Szymbarskich 3d. 76 Budynek mieszkalny 110
65 Szymbark Zakładników Szymbarskich Cmentarz komunalny 112
66 Szymbark Cmentarz poewangelicki 41, 42,43
67 Wygoda Łączyńska 19 Kościół par. p.w. św. Józefa 23 Nr 1837 Decyzja z dnia 29.10.2008 r.
68 Wygoda Łączyńska 19 Elementy małej architektury (mur kościelny, brama, atrium) 23 Nr 1837 Decyzja z dnia 29.10.2008 r.
69 Wygoda Łączyńska 19 Kaplica pogrzebowa 23
70 Wygoda Łączyńska 20 Plebania 22/5 Nr 1837 Decyzja z dnia 29.10.2008 r.
71 Wygoda Łączyńska 20 Budynek gospodarczy 22/5
72 Wygoda Łączyńska 21 organistówka 21
73 Wygoda Łączyńska cmentarz 19/8
74 Wygoda Łączyńska 18 Budynek mieszkalny 22/4
75 Wygoda Łączyńska 18 Budynek gospodarczy 22/4
76 Wygoda Łączyńska 16 a Budynek mieszkalny 16/30
77 Zgorzałe Ks. Lubińskiego 6 Budynek mieszkalny 81/8
78 Zgorzałe Pod Kasztanem 1 Budynek mieszkalny 35/3
79 Zgorzałe L. Wałęsy 29 Budynek mieszkalny 36
80 Żuromino Kapliczka I 187/1
81 Żuromino Kapliczka II 181
150
Łącznie Gminna Ewidencja Zabytków Gminy Stężyca liczy obecnie 81 obiekty, w tym cztery kościoły, jedną kaplicę przedpogrzebową, jedenaście kapliczek, osiem cmentarzy, trzy dwory, jeden park dworski, budynek dworca kolejowego, młyn ze śluzą, sześć układów ruralistycznych, a także budynki mieszkalne.
151
5.5. Zabytki nieruchome gminy Stężyca wpisane do Rejestru Zabytków Nieruchomych Wojewódzkiego Pomorskiego Konserwatora Zabytków:
1) Sikorzyno 39a - dwór - nr rejest.1555- decyzja z dnia 13.07.1995r.
2) Sikorzyno 39a - park - nr rejest. 1555- decyzja z dnia 13.07. 1995r.
3) Stężyca, ul. 9 Marca 13 – kościół ewangelicki - nr rejest. Nr 1120 – decyzja z dnia 10.06.1986 r.
4) Stężyca, ul. Sobieskiego 16 – kościół paraf. p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej – nr rejest. 254 –decyzja z dnia 02.12. 1961r.
5) Wygoda Łączyńska 19 - kościół paraf. p.w. Św. Józefa - nr rejestr. 1837 - decyzja z dnia 29.10.2008r.
6) Wygoda Łączyńska 19 – elementy małej architektury (mur kościelny, brama, atrium) - nr rejest. 1837- decyzja z dnia 29.10.2008r.
7) Wygoda Łączyńska 20 – plebania - nr rejestr. 1837- decyzja z 29.10.2008r.
152
Na szczególną uwagę i propozycję wpisu do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego zasługują układy ruralistyczne niektórych wsi gminy Stężyca jak: Gołubie (wieś ulicowa), Stare Czaple (owalnica wokół jeziora), Stężyca (układ placowo-ulicowy) czy Szymbark (wieś placowa typu owalnicowego). Również dworzec kolejowy w Go ł ubiu wraz z otaczającymi budynkami mieszkalnymi dla pracowników kolejowych jest wart wpisania do rejestru.
153
Proponuje się także wpisanie do Rejestru zespołu folwarcznego w Gapowie w skład, którego wchodzi folwark założony na regularnym planie wydłużonego prostokąta z zachowanym budynkiem dworu, za którym znajduje się lodownia, od pd. budynek gospodarczy, a od strony pn. kuźnia. Obiekt jest bardzo zadbany przez obecnych właścicieli . Z obiektów sakralnych należy wpisać do Rejestru Zabytków kościół katolicki (niegdyś ewangelicki) p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Szymbarku pochodzący z końca XIXw.
154
5.6. Zabytki ruchome gminy Stężyca wpisane do Rejestru Zabytków Ruchomych Wojewódzkiego Pomorskiego Konserwatora Zabytków:
155
Wyposażenie kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Stężycy - nr zbiorczy rejestru B 109 oraz B 120 z 4.01.1973r. i B 374 z 11.03.2006r.
- ołtarz główny wraz z 2 obrazami, 2 figurami i kurdybanem (1 poł. XVIII w.)
- ołtarz boczny-str.pd- z 2 rzeźbami (1 poł. XVIII w.)
- ołtarz boczny-str.pn-z obrazem (1 poł. XVIII w.)
- ambona barokowa
- chrzcielnica barokowa
- organy-neoklasycyzm-1864r.
- konfesjonał rokokowy- 2 poł. XVIII w.
- 2 feretrony- 2 poł. XVIII w.
- 2 rzeźby gotyckie NMP z Dzieciątkiem
- rzeźba- postacie czterech świętych – ok. 1450 r.
- krucyfiks barokowy- XVIII w.
- rzeźba-Ukrzyżowanie- koniec XVIIIw.
- monstrancja rokokowa- 1778-1784r.
- 2 kielichy mszalne- koniec XVIIIw.
156
5.7. Zabytki i obszary wpisane do Rejestru Zabytków Archeologicznych - Nieruchomych Wojewódzkiego Pomorskiego Konserwatora Zabytków:
1) Kamienica Szlachecka – grodzisko wyżynne wczesnośredniowieczne, dec. Nr 011/A z dnia 11.11.47 r.,
2) Gołubie – grodzisko wczesnośredniowieczne, dec. Nr 013/A z dnia 11.11.47 r.,
3) Uniradze – cmentarzysko kurhanowe z wczesnego średniowiecza, dec. Nr 060/Az dnia 01.12.69 r.,
4) Łączyno – cmentarzysko płaskie z wczesnej epoki żelaza (Grobów skrzynkowych), dec. NM61/A z dnia 21.11.71 r.,
5) Borucino – cmentarzysko płaskie z wczesnej epoki żelaza, dec. Nr 232/A z dnia 06.12.72 r.,
6) Niesiołowice – cmentarzysko płaskie z wczesnej epoki żelaza, dec. Nr 236/A z 06.12.72 r.,
7) Stare Czaple – cmentarzysko kurhanowe, dec. Nr 404/A z 24.04.85
8) Łosienice – cmentarzysko płaskie z wczesnej epoki żelaza, dec. Nr 405/A z dnia 24.04.85r.
9) Klukowa Huta – cmentarzysko płaskie z wczesnej epoki żelaza, dec. Nr 406/A z dnia 24.04.85 r.,
10) Borucino – cmentarzysko płaskie i osada otwarta z wczesnej epoki żelaza, dec. Nr 41 O/A z dnia 15.05.85r.,
11) Czapielski Młyn – grodzisko wczesnośredniowieczne, dec. Nr 029/A z dnia 27.11.68 r.
6. Ocena dziedzictwa kulturowego gminy stężyca. Analiza szans i zagrożeń.
157
Analizując stan krajobrazu kulturowego Gminy Stężyca rozpoznano następujące czynniki determinujące dalszy rozwój dziedzictwa kulturowego gminy:
158
Silne strony:
- liczna zabudowa mieszkalna wraz z budynkami gospodarczymi pochodząca z drugiej poł. XIX w i XX w. zachowana prawie w każdej wsi gminy
- budynki szkolne (Gołubie, Łączyno, Szymbark)
- zachowane obiekty architektury sakralnej (kościoły: Szymbark, Wygoda Łączyńska, Stężyca) wraz z budynkami przylegającymi (plebanie)
- liczne obiekty małej architektury sakralnej w formie zabytkowych kapliczek(Borucino, Gołubie, Kamienica Szlachecka,, Łączyno, Czaple Stare, Stężyca, Szymbark, Żuromino)
- cmentarze katolickie często z kaplicami pogrzebowymi (Stężyca, Szymbark, Wygoda Łączyńska)
- cmentarze poewangelickie (Czapielski Młyn, Kamienica Szlachecka-cmentarz poepidemiczny, Nowa Sikorska Huta, Szymbark)
- budynki dworca kolejowego w Gołubiu
- układy ruralistyczne (Gołubie, Potuły, Czaple Stare, Stężyca )
- środowisko naturalne wraz krajobrazem kulturowym ( Kaszubski Park Krajobrazowy, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, szlaki turystyczne wodne, rowerowe, piesze)
- tradycja i folklor Kaszub wraz z językiem.
159
Słabe strony:
- liczne zmiany i zatarcia charakteru dawnych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych
- brak opieki nad cmentarzami poewangielickimi
- brak inwestorów zewnętrznych zainteresowanych rewitalizacją obiektów zabytkowych
- niedostateczna edukacja o wartościach dziedzictwa kulturowego wśród mieszkańców co powoduje nieodwracalne zmiany w budynkach mieszkalnych i gospodarczych
- niewystarczające dofinansowanie do projektów dotyczących remontów, konserwacji zabytków, w tym dla prywatnych właścicieli
- brak lub niska wiedza o prawnych zobowiązaniach właścicieli do należytego utrzymania obiektów historycznych
160
Szanse:
- możliwość rewaloryzacji części substancji zabytkowej z wykorzystaniem dotacji państwowych jak i unijnych (kościół poewangielicki w Stężycy)
- dalsze korzystne tendencje i prognozy w zakresie rozwoju turystyki kulturowej
- rozszerzenie współpracy międzyregionalnej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego- szczególnie między sąsiednimi gminami
161
Zagrożenia:
- postępująca dekapitalizacja zasobu zabytkowego (układy ruralistyczne, zagrody wiejskie, cmentarze poewangielickie),
- brak poczucia wspólnoty lokalnej wśród mieszkańców gminy,
- niewłaściwe regulacje prawne umożliwiające niekontrolowaną urbanizację na obszarach cennych krajobrazowo skutkującą zagrożeniem krajobrazu kulturowego,
- dewaloryzacja krajobrazu kulturowego przez niekontrolowany proces wprowadzania nowej zabudowy lub wymianę starej na nową o obcych formach,
- brak odpowiednich przepisów pobudzających sponsorowanie kultury i ochrony zabytków,
- traktowanie konieczności ochrony dziedzictwa kulturowego jako problemu konfliktogennego i ograniczającego swobodę dysponowania własnością prywatną i publiczną,
- niewystarczająca współpraca państwa i samorządu terytorialnego na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego dla rozwoju lokalnego.
7. Założenia programowe - Priorytety I kierunki działań.
162
Biorąc pod uwagę zasoby dziedzictwa kulturowego Gminy Stężyca określono następujące priorytety oraz kierunki działań i zadania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stężyca na lata 2014 –2017.
163
Priorytet I:
164
Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako elementu rozwoju społeczno -gospodarczego gminy.
165
Kierunek działań programu opieki:
166
Zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania.
167
Zadania:
- podejmowanie starań o uzyskanie środków zewnętrznych na rewaloryzację zabytków będących nie tylko własnością gminy
- pomoc właścicielom obiektów zabytkowych w pozyskaniu środków na odnowę zabytków
- stała opieka nad zabytkami
- zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed pożarem, zniszczeniem i kradzieżą
168
Priorytet II:
169
Rozszerzanie zasobu i ochrony dziedzictwa kulturowego gminy
170
Kierunek działań: aktualizacja i uzupełnianie gminnej ewidencji zabytków
171
Zadania:
- dokonywanie przeglądów zasobów wpisanych do rejestru zabytków
- (proponuje się dokonania wpisu do Rejestru Zabytków Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zespołu folwarcznego w Gapowie oraz kościoła p.w. św. Teresy w Szymbarku)
- zbieranie informacji, co 2 lata, od właścicieli obiektów wpisanych do ewidencji zabytków nt. przeprowadzonych remontów
172
Priorytet III:
173
Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego
174
Kierunek działań:
175
Zintegrowana ochrona dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego
176
Zadanie:
177
konsekwentne egzekwowanie zapisów dotyczących działalności inwestycyjnej na obszarach objętych ochroną określonych miejscowości w lokalnych dokumentach planistycznych, strategicznych oraz decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego.
178
Priorytet IV:
179
Promocja i popularyzacja dziedzictwa kulturowego gminy
180
Kierunek działań:
181
Ułatwienie dostępu do informacji o dziedzictwie kulturowym gminy
182
Zadanie:
- udostępnienie gminnej ewidencji zabytków oraz Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Stężyca na lata 2014 –2017 na stronie internetowej Urzędu Gminy
- udostępnienie informacji o obiektach zabytkowych na stronie internetowej Urzędu Gminy Stężyca
8. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami.
183
Program został opracowany na okres prawie trzech lat (2014-2017) i stanowi dokument uzupełniający w stosunku do innych dokumentów planistycznych i aktów prawa miejscowego. Co dwa lata Wójt powinien sporządzać sprawozdania z realizacji zadań Programu i przedstawiać je Radzie Gminy oraz Pomorskiemu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków.
184
Głównym odbiorcą programu jest społeczność lokalna, która bezpośrednio powinna odczuć efekty jego wdrażania. Dotyczy to nie tylko właścicieli i użytkowników obszarów i obiektów zabytkowych, ale również wszystkich mieszkańców. Program powinien służyć podejmowaniu planowych działań dotyczących: inicjowania, wspierania, koordynowania badań i prac z dziedziny ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego.
185
Proponuje się następujące wskaźniki oceniające poziom realizacji gminnego programu:
186
W ramach priorytetu I:
- poziom wydatków budżetu gminy na realizację programu ochrony i opieki nad zabytkami
- wartość pozyskanych środków finansowych ze źródeł pozabudżetowych przez gminę
- wartość pozyskanych środków finansowych ze źródeł pozabudżetowych przez właścicieli zabytkowych obiektów
- liczba obiektów poddanych pracom zabezpieczającym przed pożarem, zniszczeniem lub kradzieżą
187
W ramach priorytetu II:
- ilość wprowadzonych zmian do gminnej ewidencji zabytków
- ilość nowych obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków (postuluje się wpis do Rejestru Zabytków Pomorskiego Konserwatora Zabytków wpisania)
188
W ramach priorytetu III:
- ilość inwestycji na obszarach objętych ochroną zabytków
189
W ramach priorytetu IV:
- ilość opracowań umieszczonych na stronie internetowej Urzędu Gminy
9. Źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami
190
Obowiązującym wyznacznikiem sposobu finansowania opieki nad zabytkami są zasady zawarte w rozdziale 7 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.). Nakładają one obowiązek finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku na osobę fizyczną, lub inną jednostkę organizacyjną, w tym także na jednostki z sektora finansów publicznych, posiadające tytuł prawny do zabytku. Zadania związane z opieką nad zabytkami na terenie Gminy Stężyca mogą być finansowane m.in. z następujących źródeł:
- z budżetu gminy (w miarę posiadanych możliwości)
- finansowanie odbywać się może np. w ramach dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zgodnie z art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (gmina posiada osiem obiektów rejestrowych, które są już po renowacji w bardzo dobrym stanie)
- z budżetu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w ramach przyznanej dotacji na prace zgodne z art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
- z budżetu Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prace, zgodne z art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
- z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach dotacji przyznanej zgodnie z art.77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w oparciu o ogłaszane corocznie przez Ministerstwo aktualne programy,
- z dotacji unijnych w ramach nowych programów operacyjnych
- z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego
10. Podsumowanie - sposoby realizacja zadań z zakresu ochrony zabytków w gminie Stężyca
191
Poprzez prowadzenie właściwej polityki władze samorządowe mogą i powinny wytyczać oraz kreować właściwe postawy obywateli wobec zachowanego dziedzictwa. Do najważniejszych zadań w tym względzie należy :
1) Edukacja mieszkańców w zakresie konieczności ochrony miejscowego dziedzictwa kulturowego. Propagowanie idei poszanowania lokalnej specyfiki budowlanej i zachowania ciągłości tradycji. Wskazane są takie inicjatywy jak organizowanie spotkań dla ludności z pracownikami służb konserwatorskich, tworzenie ścieżek edukacyjnych dla młodzieży szkolnej, mające na celu uświadomienia roli zabytków w krajobrazie kulturowym. Wskazywanie i promowanie najlepszych realizacji inwestycji związanych z zabytkami.
2) Administracyjne egzekwowanie rygorów określonych m.in. w dokumentach planistycznych oraz decyzjach administracyjnych, głównie w zakresie wysokości zabudowy, jej charakteru i funkcji, a także ochrony wyznaczonych obszarów i budynków. Ważną rzeczą jest również skuteczna egzekucja prawa budowlanego, a co za tym idzie walka z samowolami budowlanymi. To właśnie prawdopodobnie samowole budowlane przyczyniły się do utraty cech zabytkowych przez znaczną część budynków. Należą do nich głównie wymiany okien, najczęściej wiążące się z poszerzeniem otworów, zmiany kształtu dachu, dowolny dobór poszycia, zbijanie tynków lub też tynkowanie elewacji ceglanych oraz docieplanie kosztem podziałów architektonicznych wystroju.
3) Rozwój i promocja walorów turystycznych, z wykorzystaniem w tym celu obiektów zabytkowych.
4) Monitoring umów dotyczących sprzedaży zabytków osobom i przedsiębiorstwom prywatnym, pod kątem realizacji zobowiązań tych podmiotów względem zakupionych obiektów.
5) Wykorzystanie zabytkowych zasobów gminy do aktywizacji gospodarczej, np. w obszarze turystyki i rekreacji.
6) Współpraca ze służbami konserwatorskimi województwa:
a) Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w Rejestrze Zabytków - wszelkie działania projektowe, remontowe i inwestycyjne związane z tymi obiektami wymagają pozwolenia Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
b) Zakres ochrony konserwatorskiej dla obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków - wymaga się zachowania: bryły obiektu i dachu co do kształtu i materiału, podziałów w elewacji, wystroju architektonicznego, stolarki okiennej i drzwiowej co do wielkości, kształtu, wewnętrznych podziałów oraz detalu ozdobnego. Dopuszcza się stosowanie nowych technologii we wnętrz obiektu. Wszelkie działania projektowe, remontowe i inwestycyjne związane z tymi obiektami, wykraczające poza wyżej wymieniony zakres, wymagają uzgodnienia z Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
192
Ustala się następujące zadania, które powinny być uwzględniane przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami, wspierające właścicieli lub posiadaczy zabytków, wynikające z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, a mianowicie:
- zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania.
- wyeksponowania poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego
- zwiększenie atrakcyjności zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych.
- wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami.
- realizacji przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami
193
ANEKS:
194
WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH ZANJDUJĄCYCH SIĘ W WOJEWÓDZKIEJ EWDENCJI ZABYTKÓW – GMINA STĘŻYCA
| |L.p. Miejscowo ść Gmina Nr |stan. Rodzaj stanowiska |Chronologia Nr ob. Azp; |nr st.
1 GOŁUBIE STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT C-D; 14-38;109;
2 GOŁUBIE STĘŻYCA 2 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA NEOLIT; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; NEOLIT 14-38;112;
3 GOŁUBIE STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT D
4 GOŁUBIE STĘŻYCA 4 ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI 14-38;68;
5 GOŁUBIE STĘŻYCA 5 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT D 14-38;114;
6 GOŁUBIE STĘŻYCA 6 ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;115;
7 GOŁUBIE STĘŻYCA 7 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA? 14-38;116;
8 GOŁUBIE STĘŻYCA 8 ZNALEZISKO LUŹNE ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE
9 GOŁUBIE STĘŻYCA 9 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA? 14-38;99;
10 GOŁUBIE STĘŻYCA 10 CMENTARZYSKO - 14-38;100;
11 GOŁUBIE STĘŻYCA 11 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH EPOKA NIEOKREŚLONA 14-38;102;
12 GOŁUBIE STĘŻYCA 12 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA 14-38;106;
13 GOŁUBIE STĘŻYCA 16 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;87;
14 GOŁUBIE STĘŻYCA 17 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;88;
15 GOŁUBIE STĘŻYCA 18 PUNKT OSADNICZY ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;89;
16 GOŁUBIE STĘŻYCA 19 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;90;
17 GOŁUBIE STĘŻYCA 20 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;91;
18 GOŁUBIE STĘŻYCA 21 PUNKT OSADNICZY PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;92;
19 GOŁUBIE STĘŻYCA 22 PUNKT OSADNICZY PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;98;
20 GOŁUBIE STĘŻYCA 23 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;67;
21 |GOŁUBIE |STĘŻYCA |24 |ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE |14-38;101;
22 GOŁUBIE STĘŻYCA 25 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;107;
23 GOŁUBIE STĘŻYCA 26 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;108;
24 GOŁUBIE STĘŻYCA 27 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;110;
25 GOŁUBIE STĘŻYCA 28 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;111;
26 GOŁUBIE STĘŻYCA 29 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;69;
27 KLUKOWA HUTA STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
28 KLUKOWA HUTA STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
29 KLUKOWA HUTA STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT
30 KLUKOWA HUTA STĘŻYCA 4 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
31 KLUKOWA HUTA STĘŻYCA 5 HUTA SZKŁA EPOKA NIEOKREŚLONA
32 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 1 GRODZISKO WCZESNE ŚREDNIOWIECZE;
33 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 2 PUNKT OSADNICZY OSADA? WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;28;
34 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 3 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;79;
35 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 4 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNA EPOKA ŻELAZA?; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;80;
36 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 5 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;81;
37 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 6 CMENTARZYSKO KURHANOWE ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;29;
38 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 7 PUNKT OSADNICZY WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;23;
39 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 8 PUNKT OSADNICZY OSADA OSADA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; WCZESNA EPOKA ŻELAZA; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;30;
40 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 9 GRODZISKO WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;32;
41 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 11 CMENTARZYSKO WCZESNA EPOKA ŻELAZA? 14-38;113;
42 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 12 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;9;
43 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 13 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;10;
44 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 14 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;11;
45 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 15 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;12;
46 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 16 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;13;
47 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 17 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;14;
48 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 18 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;15;
49 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 19 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;16;
50 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 20 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;17;
51 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 21 PUNKT OSADNICZY OKRES NOWOŻYTNY 14-38;18;
52 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 22 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;19;
53 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 23 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;20;
54 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 24 PUNKT OSADNICZY WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;21;
55 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 25 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;22;
56 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 26 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;51;
57 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 27 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;24;
58 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 28 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;25;
59 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 29 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;26;
60 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 30 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;27;
61 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 31 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;31;
62 NOWE CZAPLE STĘŻYCA 32 ŚLAD OSADNICTWA PALEOLIT
63 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT D/WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI 14-38;46;
64 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI 14-38;53;
65 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI; HALLSTATT D 14-38;54;
66 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 4 ZNALEZISKO LUŹNE ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; HALLSTATT D; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;52;
67 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 5 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; 14-38;47;
68 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 6 OSADA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;82;
69 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 7 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;48;
70 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 8 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;49;
71 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 9 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA HALLSTATT D; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;50;
72 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 10 PUNKT OSADNICZY ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;45;
73 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 11 PUNKT OSADNICZY ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;44;
74 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 12 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;43;
75 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 13 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA NEOLIT; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;42;
76 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 14 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;41;
77 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 15 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;40;
78 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 16 PUNKT OSADNICZY ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;39;
79 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 17 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;38;
80 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 18 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY HALLSTATT D; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;37;
81 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 19 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;36;
82 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 20 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;35;
83 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 21 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA -; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;34;
84 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 22 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;33;
85 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 23 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;70;
86 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 24 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;71;
87 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 25 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;72;
88 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 26 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;73;
89 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 27 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;74;
90 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 28 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;93;
91 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 29 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;94;
92 PIERSZCZEWO STĘŻYCA 30 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;95;
93 POTUŁY STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI 14-39;126;
94 POTUŁY STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA 14-39;127;
95 POTUŁY STĘŻYCA 3 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;128;
96 POTUŁY STĘŻYCA 4 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;129;
97 POTUŁY STĘŻYCA 5 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;130;
98 POTUŁY STĘŻYCA 6 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;131;
99 POTUŁY STĘŻYCA 7 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNA EPOKA ŻELAZA; OKRES NOWOŻYTNY 14-39;132;
100 POTUŁY STĘŻYCA 8 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;133;
101 POTUŁY STĘŻYCA 9 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;134;
102 POTUŁY STĘŻYCA 10 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;135;
103 POTUŁY STĘŻYCA 11 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;136;
104 POTUŁY STĘŻYCA 12 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;137;
105 POTUŁY STĘŻYCA 13 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;138;
106 POTUŁY STĘŻYCA 14 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNA EPOKA ŻELAZA; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;139;
107 POTUŁY STĘŻYCA 15 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;140;
108 POTUŁY STĘŻYCA 16 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;141;
109 POTUŁY STĘŻYCA 17 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;142;
110 POTUŁY STĘŻYCA 18 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;143;
111 POTUŁY STĘŻYCA 19 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;144;
112 POTUŁY STĘŻYCA 20 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA PRADZIEJE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;145;
113 POTUŁY STĘŻYCA 21 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;146;
114 POTUŁY STĘŻYCA 22 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-39;147;
115 POTUŁY STĘŻYCA 23 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;148;
116 POTUŁY STĘŻYCA 24 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;149;
117 POTUŁY STĘŻYCA 25 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;150;
118 POTUŁY STĘŻYCA 26 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-39;151;
119 POTUŁY STĘŻYCA 27 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-39;152;
120 POTUŁY STĘŻYCA 28 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;153;
121 POTUŁY STĘŻYCA 29 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;75;
122 POTUŁY STĘŻYCA 30 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;76;
123 POTUŁY STĘŻYCA 31 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;77;
124 POTUŁY STĘŻYCA 32 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;78;
125 POTUŁY STĘŻYCA 33 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;79;
126 POTUŁY STĘŻYCA 34 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;80;
127 POTUŁY STĘŻYCA 35 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;103;
128 STĘŻYCA STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO HALLSTATT
129 STĘŻYCA STĘŻYCA 2 ZNALEZISKO LUŹNE EPOKA NIEOKREŚLONA
130 STĘŻYCA STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO KURHANOWE CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH IV-V OKRES EPOKI BRĄZU; WCZESNA EPOKA ŻELAZA
131 STĘŻYCA STĘŻYCA 4 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH CMENTARZYSKO KURHANOWE WCZESNA EPOKA ŻELAZA?; MŁODSZA EPOKA BRĄZU/WCZESNA EPOKA ŻELAZA
132 STĘŻYCA STĘŻYCA 5 ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
133 STĘŻYCA STĘŻYCA 6 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
134 STĘŻYCA STĘŻYCA 7 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH? ZNALEZISKO LUŹNE ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNA EPOKA ŻELAZA?; WCZESNA EPOKA ŻELAZA; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE
135 STĘŻYCA STĘŻYCA 8 ZNALEZISKO LUŹNE ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNA EPOKA ŻELAZA; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
136 STĘŻYCA STĘŻYCA 9 OSADA OTWARTA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
137 STĘŻYCA STĘŻYCA 10 CMENTARZYSKO KURHANOWE -
138 STĘŻYCA STĘŻYCA 11 ZNALEZISKO LUŹNE ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;65;
139 STĘŻYCA STĘŻYCA 12 ZNALEZISKO LUŹNE ŚREDNIOWIECZE 13-38;
140 STĘŻYCA STĘŻYCA 13 CMENTARZYSKO KURHANOWE EPOKA NIEOKREŚLONA 13-38;
141 STĘŻYCA STĘŻYCA 14 ZNALEZISKO LUŹNE PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE?
142 STĘŻYCA STĘŻYCA 15 CMENTARZYSKO? SKARB MONET ZNALEZISKO LUŹNE EPOKA ŻELAZA; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE;
143 STĘŻYCA STĘŻYCA 16 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNA EPOKA ŻELAZA
144 STĘŻYCA STĘŻYCA 17 CMENTARZYSKO KURHANOWE EPOKA NIEOKREŚLONA
145 STĘŻYCA STĘŻYCA 18 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;81;
146 STĘŻYCA STĘŻYCA 19 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;82;
147 STĘŻYCA STĘŻYCA 20 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;83;
148 STĘŻYCA STĘŻYCA 21 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;96;
149 STĘŻYCA STĘŻYCA 22 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;97;
150 STĘŻYCA STĘŻYCA 23 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;104;
151 STĘŻYCA STĘŻYCA 24 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;105;
152 SZYMBARK STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO? WCZESNA EPOKA ŻELAZA? 14-39;83;
153 SZYMBARK STĘŻYCA 2 ZNALEZISKO LUŹNE ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-39;84;
154 SZYMBARK STĘŻYCA 3 ZNALEZISKO LUŹNE EPOKA ŻELAZA 14-39;85;
155 SZYMBARK STĘŻYCA 4 OSADA? ŚLAD OSADNICTWA ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-39;86;
156 SZYMBARK STĘŻYCA 5 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;87;
157 SZYMBARK STĘŻYCA 6 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-39;88;
158 SZYMBARK STĘŻYCA 7 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;89;
159 SZYMBARK STĘŻYCA 8 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNA EPOKA ŻELAZA?; OKRES NOWOŻYTNY 14-39;90;
160 SZYMBARK STĘŻYCA 9 ŚLAD OSADNICTWA NEOLIT 14-39;91;
161 SZYMBARK STĘŻYCA 10 PUNKT OSADNICZY OKRES NOWOŻYTNY 14-39;92;
162 SZYMBARK STĘŻYCA 11 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;93;
163 SZYMBARK STĘŻYCA 12 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNA EPOKA ŻELAZA?; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;94;
164 SZYMBARK STĘŻYCA 13 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;95;
165 SZYMBARK STĘŻYCA 14 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;96;
166 SZYMBARK STĘŻYCA 15 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY; 14-39;97;
167 SZYMBARK STĘŻYCA 16 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;98;
168 SZYMBARK STĘŻYCA 17 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;99;
169 SZYMBARK STĘŻYCA 18 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-39;100;
170 SZYMBARK STĘŻYCA 19 PUNKT OSADNICZY WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-39;101;
171 SZYMBARK STĘŻYCA 20 PUNKT OSADNICZY OKRES NOWOŻYTNY 14-39;102;
172 SZYMBARK STĘŻYCA 21 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;103;
173 SZYMBARK STĘŻYCA 22 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-39;104;
174 SZYMBARK STĘŻYCA 23 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA PRADZIEJE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;105;
175 SZYMBARK STĘŻYCA 24 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-39;106;
176 SZYMBARK STĘŻYCA 25 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;107;
177 SZYMBARK STĘŻYCA 26 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;108;
178 SZYMBARK STĘŻYCA 27 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH?; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;109;
179 SZYMBARK STĘŻYCA 28 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;110;
180 SZYMBARK STĘŻYCA 29 PUNKT OSADNICZY OSADA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;111;
181 SZYMBARK STĘŻYCA 30 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY; 14-39;112;
182 SZYMBARK STĘŻYCA 31 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;113;
183 SZYMBARK STĘŻYCA 32 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;114;
184 SZYMBARK STĘŻYCA 33 OSADA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;115;
185 SZYMBARK STĘŻYCA 34 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;116;
186 SZYMBARK STĘŻYCA 35 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;117;
187 SZYMBARK STĘŻYCA 36 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;118;
188 SZYMBARK STĘŻYCA 37 OSADA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;119;
189 SZYMBARK STĘŻYCA 38 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;130;
190 SZYMBARK STĘŻYCA 39 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;121;
191 SZYMBARK STĘŻYCA 40 PUNKT OSADNICZY OKRES NOWOŻYTNY 14-39;122;
192 SZYMBARK STĘŻYCA 41 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;123;
193 SZYMBARK STĘŻYCA 42 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA NEOLIT; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;124;
194 SZYMBARK STĘŻYCA 43 PUNKT OSADNICZY PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE / OKRES NOWOŻYTNY 14-39;125;
195 SZYMBARK STĘŻYCA 44 ŚLAD OSADNICTWA NEOLIT 14-39;207;
196 ZGORZAŁE STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO HALLSTATT D/WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI 14-38;60;
197 ZGORZAŁE STĘŻYCA 2 HUTA SZKŁA OKRES NOWOŻYTNY 14-38;57;
198 ZGORZAŁE STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO KURHANOWE CMENTARZYSKO KURHANOWE WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; ŚRODKOWA-PÓŹNA EPOKA BRĄZU 14-38;85;
199 ZGORZAŁE STĘŻYCA 4 ŚLAD OSADNICTWA NEOLIT 14-38;84;
200 ZGORZAŁE STĘŻYCA 5 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;55;
201 ZGORZAŁE STĘŻYCA 6 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;56;
202 ZGORZAŁE STĘŻYCA 7 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;58;
203 ZGORZAŁE STĘŻYCA 8 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;59;
204 ZGORZAŁE STĘŻYCA 9 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;61;
205 ZGORZAŁE STĘŻYCA 10 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;62;
206 ZGORZAŁE STĘŻYCA 11 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;63;
207 ZGORZAŁE STĘŻYCA 12 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;63;
208 ZGORZAŁE STĘŻYCA 13 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;66;
209 BORUCINO STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO CMENTARZYSKO WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI
210 BORUCINO STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH OSADA OTWARTA? HALLSTATT D; WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
211 BORUCINO STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO? CMENTARZYSKO WCZESNA EPOKA ŻELAZA
212 BORUCINO STĘŻYCA 4 CMENTARZYSKO KURHANOWE EPOKA NIEOKREŚLONA
213 BORUCINO STĘŻYCA 5 CMENTARZYSKO KURHANOWE EPOKA NIEOKREŚLONA
214 BORUCINO STĘŻYCA 6 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA; WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI
215 BORUCINO STĘŻYCA 7 ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
216 BORUCINO STĘŻYCA 8 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;1;
217 BORUCINO STĘŻYCA 9 ŚLAD OSADNICTWA PUNKT OSADNICZY WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;2;
218 BORUCINO STĘŻYCA 10 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNA EPOKA ŻELAZA; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;3;
219 BORUCINO STĘŻYCA 11 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;3;
220 BORUCINO STĘŻYCA 12 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; WCZESNA EPOKA ŻELAZA 14-38;4;
221 BORUCINO STĘŻYCA 13 ŚLAD OSADNICTWA OKRES NOWOŻYTNY 14-38;6;
222 BORUCINO STĘŻYCA 14 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE 14-38;7;
223 BORUCINO STĘŻYCA 15 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; OKRES NOWOŻYTNY 14-38;8;
224 DUBOWO STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO KURHANOWE IV OKRES EPOKI BRĄZU
225 DUBOWO STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO KURHANOWE -
226 DUBOWO STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO KURHANOWE -
227 DUBOWO STĘŻYCA 4 CMENTARZYSKO? IV OKRES EPOKI BRĄZU
228 GAPOWO STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO KURHANOWE IV OKRES EPOKI BRĄZU
229 GAPOWO STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH -
230 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 1 GRODZISKO WYŻYNNE WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
231 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 2 OSADA OTWARTA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
232 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO CMENTARZYSKO PŁASKIE CMENTARZYSKO PŁASKIE CMENTARZYSKO PŁASKIE CMENTARZYSKO PŁASKIE CMENTARZYSKO PŁASKIE CMENTARZYSKO PŁASKIE OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH; HALLSTATT C; WCZESNA EPOKA ŻELAZA?; WCZESNY OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH B2; PÓŹNY OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH B2/C1; PÓŹNY OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH C1; PÓŹNY OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH
233 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 4 CMENTARZYSKO WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
234 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 5 CMENTARZYSKO PŁASKIE? WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
235 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 6 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
236 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 7 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
237 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 8 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT D
238 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 9 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA
239 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 10 CMENTARZYSKO KURHANOWE? EPOKA NIEOKREŚLONA
240 KAMIENICA SZLACHECKA STĘŻYCA 11 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT D
241 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT; WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI
242 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH -
243 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 3 ZNALEZISKO LUŹNE NEOLIT
244 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 4 ZNALEZISKO LUŹNE NEOLIT
245 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 5 CMENTARZYSKO PŁASKIE? MŁODSZY OKRES PRZEDRZYMSKI?
246 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 6 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA
247 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 7 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH? WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI
248 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 8 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI
249 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 9 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI
250 ŁĄCZYNO STĘŻYCA 10 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT D
251 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO KURHANOWE CMENTARZYSKO KURHANOWE CMENTARZYSKO KURHANOWE EPOKA BRĄZU; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE
252 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA
253 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 3 ZNALEZISKO LUŹNE ZNALEZISKO LUŹNE CMENTARZYSKO KURHANOWE WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; EPOKA NIEOKREŚLONA
254 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 4 ŚLAD OSADNICTWA PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE
255 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 5 CMENTARZYSKO KURHANOWE OSADA? WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; ŚREDNIOWIECZE
256 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 6 CMENTARZYSKO KURHANOWE IV-V OKRES EPOKI BRĄZU
257 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 7 ZNALEZISKO LUŹNE OSADA WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
258 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 8 CMENTARZYSKO KURHANOWE EPOKA NIEOKREŚLONA
259 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 9 CMENTARZYSKO OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH
260 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 10 CMENTARZYSKO WCZESNA EPOKA ŻELAZA
261 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 11 ŚLAD OSADNICTWA -
262 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 12 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA
263 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 13 OSADA? WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
264 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 14 OSADA? OSADA? WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE
265 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 15 CMENTARZYSKO KURHANOWE? WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
266 NIESIOŁOWICE STĘŻYCA 16 ZNALEZISKO LUŹNE ŚLAD OSADNICTWA MEZOLIT; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
267 PRZYROWIE STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
268 SIKORZYNO STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH HALLSTATT
269 SIKORZYNO STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO KURHANOWE CMENTARZYSKO KURHANOWE CMENTARZYSKO KURHANOWE ZNALEZISKO LUŹNE EPOKA NIEOKREŚLONA; WCZESNA EPOKA BRĄZU?; WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI; ŚREDNIOWIECZE
270 SIKORZYNO STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO -
271 SIKORZYNO STĘŻYCA 4 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
272 SIKORZYNO STĘŻYCA 5 HUTA SZKŁA EPOKA NIEOKREŚLONA
273 SIKORZYNO STĘŻYCA 6 CMENTARZYSKO KURHANOWE EPOKA NIEOKREŚLONA
274 SIKORZYNO STĘŻYCA 7 OSADA WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI
275 SIKORZYNO STĘŻYCA 8 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA
276 STĘŻYCKA HUTA STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA
277 STĘŻYCKA HUTA STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH ŚLAD OSADNICTWA CMENTARZYSKO? PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; EPOKA NIEOKREŚLONA
278 STĘŻYCKA HUTA STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO? EPOKA NIEOKREŚLONA
279 STĘŻYCKA HUTA STĘŻYCA 4 ZNALEZISKO LUŹNE NEOLIT
280 STĘŻYCKA HUTA STĘŻYCA 5 ZNALEZISKO LUŹNE EPOKA BRĄZU
281 STĘŻYCKA HUTA STĘŻYCA 6 ZNALEZISKO LUŹNE EPOKA NIEOKREŚLONA
282 STĘŻYCKA HUTA STĘŻYCA 7 HUTA SZKŁA EPOKA NIEOKREŚLONA
283 ŻUROMINO STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA;
284 ŻUROMINO STĘŻYCA 2 ZNALEZISKO LUŹNE EPOKA NIEOKREŚLONA
285 ŻUROMINO STĘŻYCA 3 OSADA NEOLIT
286 NOWA WIEŚ KARTUSKA STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH ZNALEZISKO LUŹNE ZNALEZISKO LUŹNE WCZESNA EPOKA ŻELAZA; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE; WCZESNA EPOKA ŻELAZA?
287 NOWA WIEŚ KARTUSKA STĘŻYCA 2 ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA ŚLAD OSADNICTWA WCZESNA EPOKA ŻELAZA; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE
288 ŁOSIENICE STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNY I ŚRODKOWY OKRES LATEŃSKI
289 DĄBROWA STĘŻYCA 1 CMENTARZYSKO? EPOKA NIEOKREŚLONA
290 DĄBROWA STĘŻYCA 2 CMENTARZYSKO KURHANOWE WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
291 DĄBROWA STĘŻYCA 3 CMENTARZYSKO GROBÓW SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA